همه چیز در مورد اشعه درمانی یا رادیوتراپی، از انواع روش‌ها تا عوارض

پرتو درمانی که اغلب با عناوین مختلفی مانند رادیوتراپی مورد استفاده قرار می‌گیرد، روشی برای درمان سرطان می‌باشد.

پرتو درمانی چیست؟

پرتو درمانی روشی است که در آن با استفاده از دستگاه‌های به خصوص با عنوان شتاب دهنده‌های خطی پرتوهای پر انرژی بر روی مناطق مورد نظر از بدن اعمال می‌شود. این پرتوها از انرژی بالایی برخوردار بوده و عملکرد پیچیده‌ای را بر روی سلول‌های سرطانی دارند، آن‌ها وظایفی از قبیل تجزیه ماده ژنومی سلول‌های سرطانی تا مختل کردن روند رشد و تقسیم و یا حتی از بین بردن آن‌ها را بر عهده دارند. گاهی اوقات به تنهایی و در برخی موارد همراه با سایر درمان‌ها مانند شیمی درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

عوارض جانبی

عوارض جانبی پرتو درمانی زمانی رخ می‌دهد که سلول‌های غیر سرطانی نیز تحت تاثیر این روش درمانی قرار بگیرند. پرتو درمانی به همان شیوه‌ای که با سلول‌های سرطانی برخورد می‌کند با سلول‌های غیر سرطانی نیز واکنش نشان می‌دهد. با این حال، سلول‌های سرطانی در مورد این اثرات درمانی آسیب پذیرتر هستند، چرا که سلول‌های سرطانی برای تکثیر بیشتر خود اقدام می‌کنند و روش‌های ترمیمی خود را نادیده می‌گیرند.

برخی از سلول‌های غیر سرطانی نیز تحت تاثیر پرتو درمانی قرار می‌گیرند، اما ممکن است منجر به برخی عوارض جانبی بالقوه شدید شود. عوارض جانبی بر اساس بخشی از بدن که تحت درمان قرار گرفته است، سلامت کلی فرد دریافت کننده پرتو درمانی و نوع و میزان دوز تابش متغیر می‌باشد.

اثرات جانبی کوتاه مدت پرتو درمانی

اثرات کوتاه مدت درمان رادیوتراپی می‌تواند شامل موارد زیر گردد:

1. خستگی یا بی‌حالی
2. التهابات پوستی، از جمله تورم، تاول و ظاهر آفتاب سوخته یا کمی تیره شده
3. اثرات خاص بر محل درمان مانند ریزش مو، مشکلات ادراری، حالت تهوع، استفراغ و اسهال
4. التهاب بافتی، التهاب و سوزش مری، پنومونی و هپاتیت
5. به ندرت، کاهش تعداد گلبول‌های سفید یا پلاکت‌ها

عوارض جانبی طولانی مدت پرتو درمانی

اثرات بلند مدت نیز به محل درمان بستگی دارد و می‌تواند شامل موارد زیر گردد:

1- گرفتگی و محدود شدن تحرک

به عنوان مثال، پس از درمان گردن، فک می‌تواند دچار گرفتگی یا سفتی شود. یا این که می‌تواند به عنوان زخم‌های بافتی بروز یابد. پس از عمل جراحی سرطان و پرتو درمانی ممکن است تمرینات ورزشی برای کمک به بازیابی تحرکات توصیه گردد.

2- اثرات پوستی

شامل تاخیر در بهبود زخم و ظاهر قرمز یا بنفش منشعب است که ناشی از گشاد شدن عروق خونی مویرگی می‌باشد.

3- اسهال و خون‌ریزی

این حالت می‌تواند به عنوان یک عارضه آسیب روده در هنگام دریافت پرتو درمانی ناحیه شکمی بروز یابد.

4- مشکلات هورمونی

این حالت می‌تواند شامل کم کاری غده هیپوفیز یا کم کاری تیروئید، خشکی دهان، از دست دادن حافظه و ناباروری باشد.

5- سرطان‌های ثانویه ناشی از قرار گرفتن در معرض تابش پرتوهای پر انرژی

اگرچه این حالت بسیار نادر است، ولیکن احتمال بروز مواردی مانند سارکوم بافت نرم، بعد از دریافت دوزهای بالای تابش رخ دهد. ریسک ابتلا به عود سرطان تحت درمان قرار گرفته بیشتر از ابتلا به سرطان‌های ثانویه می‌باشد.

انواع رادیو تراپی یا پرتو درمانی

علاوه بر درمان سرطان، انکولوژیست‌ها یا سرطان شناس‌ها از این روش برای درمان تومورهای خوش‌خیمی که قابلیت حذف با اعمال جراحی ندارند (مانند تومورهای مغزی) استفاده می‌کنند. تا زمانی که عواقب طولانی مدت استفاده از تشعشات یونیزه مشخص گردد، از این روش برای درمان بزرگی غدد لنفاوی، شرایطی مانند آکنه و غیره استفاده می‌شد که بعد از کشف آسیبات ناشی از این روش منسوخ گردیدند. علاوه بر موارد گفته شده می‌توان رادیوتراپی را به دو نوع دسته‌بندی کرد:

1- رادیوتراپی با پرتوهای خارجی

در این روش پرتوهای وارده به کمک دستگاه‌های مخصوص بر یک منطقه خارج بدنی متمرکز می‌گردد.

2- پرتو درمانی داخلی

این روش درمانی همانند براکی تراپی از مواد رادیو اکتیو به طور موقت یا دائم برای ورود و یا نزدیک‌سازی به بافت سرطانی استفاده می‌شود.

اشکال مختلف پرتو درمانی دارای اثرات خاصی هستند که بر اساس نوع تومور مورد استفاده قرار می‌گیرند. به عنوان مثال پرتوهای پر انرژی اشعه ایکس، قدرت نفوذ عمیق‌تری به سلول‌های سرطانی دارند. از روش پرتو درمانی داخلی برای جلوگیری از آسیب دیدن بافت‌های اطراف مجاور سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. برنامه‌ریزی برای دریافت دوز درمانی و هم‌چنین روش مورد استفاده بر عهده پزشک بوده و با بررسی تمامی جوانب بیماری، صورت خواهد گرفت.

منابع:

1. https://www.britannica.com/science/radiation-therapy
2. https://www.medicalnewstoday.com/articles/158513.php