کم خونی در بارداری چند نوع بوده و چگونه می‌توان آن‌ها را مدیریت نمود؟

کم خونی در بارداری شرایط نسبتا شایع‌تری نسبت به زمان عادی است چرا که نیاز به آهن در سه ماهه دوم بارداری و هم‌چنین سه ماهه سوم بیشتر از زمان‌های دیگر می‌باشد. بدن برای رشد و حمایت از جنین نیاز به مقادیر بیشتری خون دارد. این گلبول‌های قرمز در مغز استخوان بدن تولید شده و نیمه عمری در حدود 4 ماه دارند. بدن برای تولید میزان بیشتری از خون نیاز به آهن، ویتامین B12 و اسید فولیک دارد. کمبود هر یک از این اجزا با کم خونی در بارداری همراه خواهد بود.

کم خونی خفیف تا متوسط در دوران بارداری شایع است، اما اگر میزان آن در سطوح بسیار پایینی قرار بگیرد، می‌تواند منجر به عوارض زیادی مانند زایمان زودرس، وزن کم هنگام تولد، افسردگی پس از زایمان یا کم خونی نوزاد گردد. هم‌چنین این شرایط می‌تواند باعث تاخیر در رشد کودکان شود.

انواع مختلف کم خونی در بارداری

حدود 400 نوع از کم خونی وجود دارد، اما تنها چند مورد از آن‌ها در دوران بارداری اتفاق می‌افتد. سه نوع شایع آن عبارتند از:

1. آنمی یا کم خونی ناشی از کمبود آهن
2. آنمی یا کم خونی ناشی از کمبود فولات
3. کمبود ویتامین B12

کم خونی ناشی از فقر آهن در دوران بارداری

این نوع کم خونی زمانی ایجاد می‌شود که بدن مقادیر کافی آهن برای ساخت هموگلوبین ندارد. هموگلوبین موجود در سلول‌های قرمز خونی حمل کننده اکسیژن بدن می‌باشند و کمبود آهن، اکسیژن‌رسانی به اندام‌های بدن را با اختلال مواجه می‌سازد. در طول دوران بارداری نسبت به دوران عادی بدن به آهن دو برابر بیشتر نیاز دارد. مقدار توصیه شده آهن در طول دوران بارداری 27 میلی‌گرم در روز است.

عوامل خطر برای کم خونی ناشی از فقر آهن در دوران بارداری

وجود اکثر علائم زیر می‌تواند نشانه‌ای برای کم خونی ناشی از فقر آهن در دوران بارداری باشد. این عوامل عبارتنداز:

• فاصله کوتاه بین حاملگی
• استفراغ مکرر به علت بیماری صبحگاهی
• داشتن رژیم غذایی حاوی ارزش کم غذایی آهن و ویتامین C (این ویتامین به جذب آهن کمک می‌کند)
• حاملگی چند قلویی
• دوره‌های قاعدگی شدید قبل از بارداری
• سابقه کم خونی قبل از بارداری
• خوردن بیش از حد مواد غذایی که بر جذب آهن تأثیر می‌گذارند (لبنیات، سویا، چای، قهوه)
• بارداری قبل از 20 سالگی
• داشتن اختلالات روده‌ای و معده که بر توانایی بدن برای جذب مواد مغذی تاثیر می‌گذارد
• جراحی‌های قبلی مانند جراحی بای پس معده، که بر روی ظرفیت جذب و روده تاثیر می‌گذارد
• برخی از داروهایی که بر روی جذب آهن بدن تاثیر می‌گذارند
• از دست دادن خون زیاد در زایمان قبلی

کم خونی در دوران بارداری چه علائمی‌دارند؟

وضعیت خفیف آنمی علائمی نخواهد داشت. خستگی موردی که اغلب روال عادی زندگی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از آنجایی که خستگی یک نشانه رایج در دوران بارداری است، ممکن است فرد متوجه کم خونی ناشی از کمبود آهن نگردد.

کم خونی متوسط تا شدید این علائم را با خود به همراه دارد:

• سرگیجه
• تنگی نفس
• سردرد
• تپش قلب
• چهره رنگ پریده
• ضعف تمرکز یا تحریک‌پذیری
• درد قفسه سینه
• گرفتگی پا
• سردی دست‌ها و پاها
• زبان صاف
• ترک در گوشه‌های دهان
• ناخن‌های قاشقی شکل
• حس ولع نسبت به خوردن مواد غیر غذایی یا پیکا

این شرایط چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در طول دوران بارداری آزمایشات خونی ماهیانه برای بررسی مقادیر خونی به عمل می‌آید. آزمایشات خونی که برای بررسی کم خونی انجام می‌شود عبارتنداز:

1. شمارش کامل خونی (CBC)
2. هماتوکریت (Hct) برای درصد سلول‌های خونی
3. سطوح هموگلوبین (Hgb)

در سه ماهه اول و سه ماهه سوم بارداری سطح هماتوکریت کمتر از 33 درصد و درصد هموگلوبین کمتر از 11 mg/dl نشانه کم خونی می‌باشد. هم‌چنین در سه ماهه دوم سطح هماتوکریت کمتر از 32% و سطوح هموگلوبین کمتر از 10.5 mg/dl نیز نشانه کم خونی می‌باشد.

کم خونی ناشی از فقر آهن در دوران بارداری چگونه درمان می‌شود؟

• پزشک معمولا مصرف مکمل‌های غذایی و تغییر سبک غذایی را به فرد پیشنهاد می‌دهد.
• مواد غذایی غنی از آهن مانند میگو، گوشت، لوبیا، عدس و غلات صبحانه مصرف کنید.
• مصرف مواد غذایی که جذب آهن را بهبود می‌بخشند مانند: توت فرنگی، آب پرتقال، گریپ فروت، فلفل و بروکلی
• میان وعده‌های کوچکی را همراه با مکمل آهن مصرف کنید.
• از مصرف مواد غذایی که جذب آهن را تحت تاثیر قرار می‌دهند اجتناب کنید مانند پلی فنول‌های موجود در اسفناج، آجیل، انواع توت‌ها، غلات، حبوبات و کلم بروکلی جذب آهن را مهار می‌کنند.
• فیتات موجود در لوبیا و دانه‌ها هم‌چنین توانایی جذب آهن بدن را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
• تانن موجود در چای ظرفیت جذب آهن را تا 50٪ کاهش می‌دهد.
• کلسیم جذب آهن را 50-60٪ کاهش می‌دهد.
• غلات صبحانه غنی شده با آهن همراه با شیر دشمن دیگری برای آهن هستند.

کم خونی ناشی از کمبود فولات در بارداری

این حالت نیز یکی دیگر از عوامل شایع کم خونی در بارداری می‌باشد. در کم خونی ناشی از کمبود فولات، گلبول‌های قرمز اشکال غیرطبیعی به خود می‌گیرند. کمبود اسید فولیک باعث ناتوانی مادرزادی مغز و نخاع در کودک می‌شود. مقدار توصیه شده روزانه آن 600 mg است که کمتر از این مقادیر باعث کم خونی فقر فولات در بارداری می‌گردد.

در طول دوران بارداری جذب فولات بدن کاهش می‌یابد. علاوه بر این، جنین تمام‌ اسید فولیک موجود در بدن را برای رشد و گسترش خود مصرف می‌کند. بیماری صبحگاهی که منجر به استفراغ می‌شود نیز می‌تواند زن باردار را از اسید فولیک محروم سازد.

عوامل خطر برای ابتلا به کم خونی فقر فولات در بارداری عبارتنداز:

• مصرف غذاهای بیش از حد پخته
• رژیم غذایی با مقادیر کم ویتامینی
• شرایط پزشکی مانند کم خونی سلول داسی شکل
• مصرف بیش از الکل (مهار کننده جذب فولات)
• مشکلات ناراحتی کلیوی که نیاز به دیالیز دارند
• استفاده از داروهای خاص برای آرتریت روماتوئید، سرطان و تشنج

علائم کم خونی فقر فولات در بارداری عبارتنداز:

• ضعف و خستگی
• سرگیجه
• احساس تحریک‌پذیری و ناخوشایندی لحظه‌ای
• فراموشی
• از دست دادن اشتها
• مشکل در تمرکز
• ضعف عضلانی
• زخم در زبان
• افسردگی

عوارض کم خونی فقر فولات در بارداری چیست؟

کمبود فولات می‌تواند شانس ابتلا به چند عارضه در نوزاد را افزایش دهد:

• نقص لوله عصبی
• وزن کم هنگام تولد
• سقط جنین
• آسیب سیستم عصبی و مغزی

کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 در بارداری

ویتامین B12 یکی دیگر از ویتامین‌های بسیار ضروری برای تولید گلبول‌های قرمز می‌باشد و عمدتا کمبود فولات و کمبود ویتامین B12 با یکدیگر همراه است. طبق تحقیقات موسسه بهداشت جهانی مقدار مورد نیاز روزانه ویتامین B12 در زنان باردار 2.6 میکرو گرم می‌باشد.

علل اصلی کمبود ویتامین B12 در زنان باردار عبارتند از:

• اختلال در جذب مواد مغذی غذا
• عوارض پس از جراحی
• کم خونی یا آنمی پرنشیوز (بدن قادر به جذب کافی ویتامین B12 نیست)
• رژیم غذایی حاوی مقادیر کم طیور، گوشت، تخم مرغ و محصولات لبنی

عوامل خطر برای ابتلا به کم خونی ناشی از کمبود ویتامین B12 در بارداری عبارتند از:

• بیماری سلیاک یا کرون، که در آن بخشی از روده توانایی جذب ویتامین خود را از دست می‌دهد.
• تحت عمل جراحی قبلی قرار گرفتن

علائم کمبود ویتامین B12 در زنان باردار عبارتنداز:

• ضعف
• خستگی
• سرگیجه
• تنگی نفس و ضربان قلب سریع
• زخم در زبان و پوست رنگ پریده
• خون‌ریزی لثه
• اسهال و یبوست
• ناراحتی معده

عوارض ناشی از کمبود ویتامین B12 در بارداری عبارتند از:

• احتمال رشد کم جنین در رحم، زایمان زودرس و پره اکلامپسی Preeclampsia 
• ممکن است نوزاد با عقب ماندگی ذهنی و جسمی متولد گردد

روش‌های مدیریت کم خونی در دوران بارداری

1. در صورت گیاه خوار بودن زن باردار، بهتر است از برخی پروتئین‌های حیوانی نیز استفاده نماید.
2. سعی کنید آب گوجه فرنگی و آب سیب را به عنوان منبع عالی آهن مصرف کنید. چغندر قند و آب سیب برای افزایش اشتها با یکدیگر مخلوط کنید
3. موز رسیده با عسل برای افزایش سطح هموگلوبین می‌توانید مصرف کنید
4. هم‌چنین می‌توانید سبزیجات، قارچ و ریشه‌های قرمز که دارای مخازن غنی از آهن هستند نیز در رژیم غذایی خود بگنجانید.
5. سعی کنید بیشتر این مواد غذایی را بصورت خام مصرف کنید زیرا پخت و پز می‌تواند محتوای آهن را از بین ببرد.

منابع:

1. https://www.webmd.com/baby/guide/anemia-in-pregnancy#2