تمامی نکات آزمایش اسپرم، از نمونه‌گیری تا تفسیر آزمایش اسپرم

آزمایش اسپرم (Semen analysis)

باید به این نکته توجه نمود که گاهی اوقات تنها به آزمایش شمارش اسپرم بسنده می‌شود، در حالی که تجزیه و تحلیل مایع منی موارد بسیار بیشتری از شمارش اسپرم را شامل می‌گردد.

در حالی که در یک سوم موارد ناباروری مشکلات تنها به زنان مربوط می‌گردد، یک سوم دیگر موارد ناباروری مشکل مربوط به مرد شده و در یک سوم باقی مانده مشکلات مربوط به هر دو طرف و یا ناباروری به دلایل غیر قابل توضیح می‌باشد. به همین دلیل است که هر زوج ناباروری باید از مورد آزمایش قرار گرفتن مرد اطمینان یابند. حتی اگر یک مشکل باروری در شریک زندگی زن وجود داشته باشد، این بدان معنا نیست که قدرت باروری شریک زندگی مرد عادی است.

بسیاری از مردان نسبت به نتیجه آزمایش و بعد از آن، بسیار مضطرب می‌باشند. در ادامه در مورد این که طول تجزیه و تحلیل نمونه تست اسپرم چه اتفاقی می‌افتد، تست چگونه انجام شود، نتایج به چه معنی خواهند بود و در صورت غیرطبیعی بودن چه شرایطی در پیش است، صحبت خواهد شد.

آمادگی برای آزمایش اسپرم

پزشکان به فرد توصیه خواهند کرد که حداقل دو یا سه روز قبل از انجام آزمایش از داشتن مقاربت خودداری نماید. یک نمونه مایع منی نباید کمتر از دو تا سه روز پس از مقاربت جنسی گرفته شود و این زمان بیشتر از هفت روز نگردد.

هم‌چنین توصیه می‌شود كه حداقل دو نمونه جمع آوری شود و به صورت دو ماه مجزا از هم باشند. هم‌چنین ممکن است از فرد خواسته شود که تست را تکرار نماید، به خصوص اگر نتایج اول غیرطبیعی یا در مرز غیرطبیعی باشند.

هم‌چنین، فرد باید از قرار گرفتن در معرض گرمای زیاد به مدت دو یا سه ماه قبل از آزمایش خودداری نماید. این موارد شامل مواردی مانند نشستن در وان گرم، استفاده از بخاری صندلی ماشین یا احتمالاً قرار گرفتن در معرض گرمای زیاد در محل کار است. تب بالا هم‌چنین می‌تواند بر روی تعداد اسپرم تأثیر بگذارد. بیضه‌ها در خارج از بدن در داخل کیسه بیضه قرار دارند چرا که اسپرم به درجه حرارت بسیار حساس است.

متأسفانه، اگر فرد در معرض گرمای زیاد قرار گرفته باشد یا تب شدیدی را تجربه کرده باشد، ممکن است چندین هفته طول بکشد تا تعداد اسپرم به حالت عادی خود بازگردند. در صورتی که فرد احساس کند در یکی از این شرایط بوده بهتر است قبل از انجام آزمایش این موارد را با پزشک خود مطرح نماید.

برخی توصیه می‌کنند یک هفته قبل از آزمایش اسپرموگرام، فرد از سیگار کشیدن، مصرف نوشیدنی‌های الکلی، کافئینی و داروهای تفریحی خودداری نماید. در حالی که این احتمال وجود دارد که این عادات در سبک زندگی می‌توانند تأثیر منفی بر روی اسپرم بگذارند، با این وجود به نظر بعید می‌رسد که حذف یکی از این موارد به مدت یک هفته، تفاوت بزرگی در تفسیر آزمایش اسپرم ایجاد کنند. دلیل بروز این شرایط  ممکن است به علت روند ایجاد اسپرم باشد که در طی دو یا سه ماه انجام می‌گردد. اگر واقعاً می‌خواهید از نتایج بهتر و باروری اطمینان حاصل کنید، باید برای مدت طولانی از عادت‌های ناسالم خودداری کنید.

برخی از داروهای تجویزی می‌توانند بر روی شمارش اسپرم اثر منفی بگذارند، از جمله:

• مکمل‌های تستوسترون یا درمان‌های هورمونی جایگزین
• شیمی درمانی
• استفاده طولانی مدت از استروئیدها
• کتوکونازول، یک داروی ضد قارچ (در صورت مصرف قرص)
• برخی از آنتی بیوتیک‌ها
• اسپیرونولاکتون و نیفدیپین برای فشارخون بالا
• سایمتیدین
• سولفاسالازین، داروی مورد استفاده برای درمان آرتریت روماتوئید و کولیت اولسراتیو
• کلشی سین، یک داروی ضد التهابی مورد استفاده برای درمان نقرس
• مهارکننده‌های 5-آلفا ردوکتا، داروهای مورد استفاده در درمان پروستات بزرگ شده و ریزش مو
• آلفا بلوکرها، مانند سیلودوسین، تامسولوسین و آلفازوزین، داروهای مورد استفاده در درمان پروستات بزرگ شده

اگر هر یک از این داروها مورد مصرف قرار گیرد، ممکن است تفسیر آزمایش اسپرم تحت تأثیر قرار گیرد.

پزشک باید از تمام داروهای مصرفی قبل از انجام آزمایش اسپرم اطلاع یابد. در صورتی که هر یک از داروها تفسیر آزمایش اسپرم را تحت تاثیر قرار دهند، این احتمال وجود دارد که پزشک بخواهد مصرف آن‌ها را قطع نموده و یا آن‌ها را با داروهای دیگری جایگزین نماید. هرگز بدون اطلاع پزشک مصرف داروی تجویزی را به صورت خودسرانه قطع نکنید.

نحوه نمونه‌گیری اسپرم

نمونه مایع منی توسط خود ارضایی در یک ظرف استریل جمع آوری می‌شود.

از آنجا که بیشتر روان کننده‌ها حاوی مواد شیمیایی هستند که می‌توانند به اسپرم آسیب برسانند، پزشک احتمالاً به فرد توصیه خواهد کرد که هنگام تولید نمونه مایع منی از استفاده از آنها جلوگیری نماید. (باید به این نکته توجه نمود که آب بزاق می‌تواند به اسپرم آسیب برساند) روان کننده‌های تخصصی‌تری وجود دارند که برای استفاده در آزمایش اسپرم و آزمایش باروری مورد تأیید قرار گرفته‌اند. بهتر است در مورد استفاده از آن‌ها از پزشک این موارد مورد پرسش قرار گیرد.

برخی از آزمایشگاه‌ها یک اتاق را فقط برای جمع آوری مایع منی اختصاص می‌دهند. اگر گرفتن نمونه از طریق خد ارضایی برای فرد دشوار باشد، ممکن است با استفاده از کاندوم تخصصی در خانه نمونه‌ای را از طریق مقاربت جمع‌آوری نمود. با این حال نباید از هر کاندومی استفاده گردد. مواد شیمیایی موجود در کاندوم به طور منظم می‌توانند به نمونه اسپرم آسیب رسانده و تفسیر آزمایش اسپرم را با مقادیر کمتری نشان دهند. از پزشک خود در مورد نوع کاندوم تخصصی می‌توانید اطلاعات مورد نیاز را جویا شوید.

هم‌چنین فرد قادر خواهد بود که نمونه آزمایش اسپرم را از طریق خود ارضایی در منزل تهیه نماید. در مورد این گزینه با پزشک خود صحبت کنید. نمونه مایع منی برای دست یابی به بهترین نتیجه باید در یک بازه زمانی خاص ارزیابی شود (در طی دو ساعت به طور کلی توصیه می‌شود). اگر به دور از آزمایشگاه زندگی می‌کنید، ممکن است لازم باشد که نمونه را در همان جا تهیه کنید.

طبیعی است که در انجام هر آزمایش احساس راحتی نداشته باشید، و مردان اغلب از ارائه نمونه مضطرب بوده و در هنگام دریافت نتایج آنالیز اسپرموگرام عصبی هستند. اگر برای تهیه نمونه از طریق انزال مشکلاتی وجود داشته باشد، بهتر است با پزشک در این باره صحبت گردد. جای نگرانی نیست، شما تنها نیستید و مراحلی وجود دارد که می‌توانید برای گرفتن نمونه مایع منی از آن‌ها استفاده کنید.

اگر مردی تمایل به انجام آزمایش اسپرم نداشته باشد، چه روش دیگری وجود دارد؟

دور از انتظار نیست که بعضی از مردان از آزمایش اسپرم خودداری کنند یا برای انجام آن مردد نباشند. از جمله دلایلی که مردان برای آزمایش اسپرم تمایل چندانی ندارند می‌توان به ترس از قضاوت در مورد "مردانگی" خود، اعتقادات مذهبی در جمع آوری نمونه یا شرمساری در مورد روش جمع آوری اشاره نمود.

در مورد هرگونه نگرانی یا ترس از آزمایش با پزشک خود صحبت کنید. اگر بعداً مشخص شد که علت ناباروری به دلیل مشکلات مردانه می‌باشد، انجام دیر هنگام این تست می‌تواند به یک دل شکستگی و یا حتی از دست دادن رابطه منجر شود.

دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی برای تفسیر آزمایش اسپرم

پزشک نتایج را برای فرد توضیح خواهد داد و از آنجا که آزمایشگاه‌ها و پزشکان مختلف ممکن است از مقادیر مختلف طبیعی استفاده کنند، آنچه پزشک شما آن را طبیعی یا غیرطبیعی می‌داند ممکن است با اطلاعاتی که در اینجا مشاهده می‌کنید، اندکی تفاوت داشته باشد.

به طور کلی، در اینجا برخی از فاکتورهای تشخیصی سلامتی اسپرم نرمال که به طور معمول در آزمایش اسپرم مورد ارزیابی قرار می‌گیرند، هم‌چنین مقادیر طبیعی آنها مطابق با دستورالعمل سازمان بهداشت جهانی در سال 2010 و نتایج غیرطبیعی احتمالی و البته معنی دار نشان داده شده است.

دستورالعمل‌های سازمان بهداشت جهانی بر اساس درصد می‌باشد که مبتنی بر گروهی از مردانی است كه فرزندانشان در طول یك سال یا كمتر از آن به دنیا آمده است. اعداد قابل قبول پایین‌تر نمایانگر 5 درصد این گروه است. به عبارت دیگر، کمتر از 5٪ از مردانی که در سال گذشته فرزندی را به دنیا آورده‌اند، اندازه‌گیری پارامتر مایع منی آن‌ها در زیر این نتایج بوده است.

این بدان معنی است که داشتن اعداد بهتر یا بدتر لزوماً به معنای این نیست که شما قادر به بچه‌دار شدن می‌باشید یا بچه دار نخواهید شد. پارامترهای آزمایش اسپرم فقط دستورالعمل‌هایی هستند که باید در هنگام تحقیق درباره آنچه ممکن است باعث ناباروری شود، در نظر بگیرید.

سطح انزال منی Semen volume

در حقیقت، کمتر از 5 درصد مایع منی از اسپرم تشکیل می‌شود.

مایع منی سالم شامل مایعات حاصل از بیضه (که از آنجا اسپرم ساخته می‌شود)، از وزیکول‌های منی (که شامل مواد مغذی مهمی برای اسپرم است)، از غده پروستات (که شامل مایعات غنی از روی برای حفظ ثبات DNA اسپرم) و از غده‌های پیازچه (که شامل یک مخاط برای کمک به شناور بدن مایع منی است) می‌باشد.

انزال مایع منی نرمال بین 1.5 میلی لیتر تا 6 میلی لیتر مایعات است که تقریباً یک سوم قاشق چای‌خوری تا کم‌تر از قاشق چای‌خوری است.

در صورتی تفسیر آزمایش اسپرم غیرطبیعی خواهد بود که حجم مایع منی کم باشد و در اثر انسداد جوش‌های عروقی (مجاری که اسپرم را از بیضه تا مجرای ادرار حمل می‌کند) فقدان یا انسداد وزیکول‌های منی، انزال جزئی رو به عقب یا برگشتی یا موارد دیگر عدم تعادل هورمونی ایجاد می‌گردد.

حجم کم نیز ممکن است در اثر استرس در طول تست ایجاد شود. (در صورتی که چنین مسئله برای فرد ایجاد می‌شود بهتر است آن را با پزشک خود مطرح نماید.) ممکن است حجم بالای غیرطبیعی ناشی از التهاب غدد تولید مثل باشد.

تعداد کل اسپرم‌ها Total Sperm Number

این معیار تعداد کل اسپرم‌های موجود در نمونه مایع منی ارائه می‌نماید.

حدود 39،000،000 (یا 39 میلیون) اسپرم در هر انزال کمتر از حد قابل قبول در نظر گرفته می‌شود. داشتن تعداد اسپرم کمتر از حد معمول گاهی اولیگو اسپرمی نامیده می‌شود. اگر سلول اسپرم یافت نشود، به آن آزو اسپرمی گفته می‌شود.

تفسیر آزمایش اسپرم غیرطبیعی، نشان دهنده وجود تعداد اسپرم کمتر می‌باشد که ممکن است تعدادی از مشکلات از جمله واریکوسل، عفونت، مشکلات مزمن سلامتی مانند دیابت یا بیماری سلیاک، مشکلات مربوط به انزال مانند انزال روبه عقب یا برگشتی، مشکلات مجاری، عدم تعادل هورمونی و قرار گرفتن در معرض مواد سمی را نشان دهد.

شمارش اسپرم‌های غیرطبیعی و کم نیز می‌تواند ناشی از مصرف برخی داروهای خاص، بیماری اخیر همراه با تب بالا و قرار گرفتن کیسه بیضه در معرض گرما (مانند یک وان داغ) باشد. سیگار کشیدن، چاقی و مصرف بیش از حد الکل با شمارش پایین اسپرم در ارتباط است. اغلب، علت کمبود اسپرم هرگز یافت نمی‌شود.

آزواسپرمی ممکن است در اثر مشکل مجرا، عدم تعادل هورمونی یا وجود مشکلاتی در بیضه ایجاد شود.

غلظت اسپرم Sperm Concentration

غلظت اسپرم نشان دهنده تعداد اسپرم‌های موجود در یک میلی لیتر مایع منی است.

در آزمایش اسپرم طبیعی باید حداقل در هر میلی متر 15،000،000 (یا 15 میلیون) وجود داشته باشد.

در نتایج غیرطبیعی، غلظت اسپرم کم بوده و ممکن است بخشی از تعداد کم اسپرم‌ها باشد، یا می‌تواند مربوط به یک حجم بالای انزال غیرطبیعی باشد.

تحرک Motility

تحرک شامل درصد اسپرم‌هایی است که حرکت می‌کنند. برای وقوع لقاح، اسپرم باید در دستگاه تناسلی زن شناور بوده و برای اتصال به تخم حرکت کند. امکان شنا کردن به مقصد امری اساسی است. تحرک کل به هر حرکتی اطلاق می‌شود، در حالی که تحرک از نوع پیشروی، به حرکت رو به جلو، چه در یک خط و چه به صورت یک دایره بزرگ اشاره می‌کند.

در حالت طبیعی حداقل 40٪ از اسپرم‌ها باید در حال حرکت باشند و حداقل 32٪ باید در یک حرکت رو به جلو یا در یک دایره بزرگ شنا کنند.

تفسیر آزمایش اسپرم زمانی نشان دهنده نتایج غیرطبیعی خواهد بود که تحرک اسپرم ضعیف یا در اصطلاح علمی استنوزواسپرمی باشد. تحرک ضعیف اسپرم ممکن است در اثر بیماری، داروهای خا، کمبودهای غذایی یا عادات بهداشتی ضعیف مانند استعمال سیگار ایجاد شود. بسیاری از دلایل کم شمارش اسپرم نیز می‌تواند به دلیل تحرک ضعیف باشد. غالباً علت هرگز یافت نمی‌شود.

زنده ماندن Viability

زنده ماندن اسپرم به درصد اسپرم زنده موجود در نمونه مایع منی اشاره دارد. این امر به ویژه برای اندازه‌گیری تحرک کم اسپرم برای تمایز بین اسپرم‌های زنده بدون تحرک و اسپرم مرده مهم است.

در صورتی تفسیر آزمایش اسپرم طبیعی است که حداقل باید 58٪ از سلول‌های اسپرم زنده باشند.

نتایج زمانی غیرطبیعی است که: تمام اسپرم‌های نمونه مرده باشند که با عنوان نکروزواسپرمی اطلاق می‌گردد. دلایل مختلفی برای نکروزواسپرمی وجود دارد، از جمله بسیاری از موارد مشابه که می‌تواند باعث تعداد کم اسپرم‌ها شود.

استفاده از روان کننده ضد باروری یا کاندوم معمولی می‌توانند اسپرم را از بین ببرند، حتی اگر حاوی اسپرم کش نباشند. اگر از روان کننده یا کاندوم معمولی برای نمونه‌گیری مایع منی استفاده کرده‌اید، حتماً به پزشک خود اطلاع دهید.

شکل اسپرم Morphology

مورفولوژی اسپرم به شکل سلول‌های اسپرم اشاره دارد. متخصص آزمایشگاه نمونه‌ای از اسپرم‌ها را از نزدیک مورد بررسی قرار می‌دهد و بررسی می‌کند که تقریباً چه درصدی از آن‌ها از شکل طبیعی برخوردار می‌باشند. سر، بخش میانی و دم ارزیابی می‌شود، هم‌چنین اندازه گیری‌ها و نسبت‌ها بین هر یک انجام می‌شود.

در آزمایش اسپرم طبیعی حداقل 4٪ باید دارای یک شکل طبیعی باشند.

در آزمایش اسپرم غیرطبیعی، تراتوزو اسپرمی اطلاق می‌شود که برای مورفولوژی ضعیف اسپرم به کار می‌رود. مورفولوژی ضعیف اسپرم ممکن است به دلیل همان مواردی باشد که می‌تواند باعث کاهش تعداد اسپرم شود.

اگر مورفولوژی اسپرم به تنهایی غیرطبیعی باشد، اما تمام پارامترهای دیگر مایع منی در حد طبیعی قرار می‌گیرند، ممکن است باروری مردان همچنان عادی تلقی شود.

سیالیت Liquefaction

هنگامی که مایع منی انزال می‌شود، به صورت مایع ضخیم و ژلاتینی است. این حالت کمک می‌کند که به دهانه رحم متصل شود و در نهایت باعث می‌شود که اسپرم موجود در مایع منی بهتر شنا کند.

در صورتی آزمایش اسپرم طبیعی خواهد بود که مایع منی در طول 20 تا 30 دقیقه از انزال سیالیت داشته باشد.

در یک نتیجه غیرطبیعی، تأخیر در سیالیت مایع منی ممکن است نشان دهنده مشکلی در پروستات، وزیکول‌های منی یا غدد پیازچه‌ای باشد که به غدد جانبی مردانه نیز معروف هستند.

در صورت بروز تاخیر در این سیالیت، ممکن است پزشک معاینه پس از مقاربت (PCT) انجام دهد. در این آزمایش باروری، مخاط رحم زن بعد از مقاربت جنسی ارزیابی می‌گردد. اگر اسپرم یافت شود و به طور عادی حرکت داشته باشند، تأخیر در سیالیت مشکلی محسوب نمی‌شود.

اسیدیته مایع منی pH

pH منی اندازه‌گیری میزان اسیدیته یا حالت قلیایی مایع منی است. مایعات وزیکول‌های منی باید قلیایی‌تر باشد، در حالی که مایعات پروستات باید اسیدی‌تر باشند. آنها در ترکیب با یکدیگر مایع منی را تعادل می‌بخشند.

مایع منی که خیلی اسیدی است ممکن است اسپرم را از بین ببرد یا از لقاح جلوگیری کند.

در شرایط طبیعی مایع منی باید pH بالاتر از 7.2 داشته باشد. در حال حاضر، هیچ اتفاق نظری در مورد چگونگی تاثیر بیشتر منی قلیایی بر روی باروری وجود ندارد، بنابراین هیچ محدودیتی در pH بالا طبق دستورالعمل WHO وجود ندارد.

در شرایط غیرطبیعی معمولاً pH پایین با سایر اندازه گیری‌های غیرطبیعی از جمله حجم کم مایع منی یا تعداد اسپرم کم همراه است.

سلول‌های سفید خون (WBC)

گلبول‌های سفید، سلول‌هایی هستند که با عفونت در بدن مبارزه می‌کنند. تمام مایع منی شامل گلبول‌های سفید می‌باشد.

در شرایط طبیعی تعداد گلبول‌های سفید خون باید کمتر از 1،000،000 در هر میلی لیتر مایع منی یا یک میلیون در میلی لیتر می‌باشد.

در شرایط غیرطبیعی تعداد بالای گلبول‌های سفید خون طبیعی به لکوسیتو اسپرمی معروف است و ممکن است نشان دهنده عفونت باشد. باکترو اسپرمی شرایطی است که سطوح بیش از حد باکتری در مایع منی یافت می‌شود.

با این حال، برخی از مردان ممکن است دچار لکوسیتو اسپرمی شوند و هیچگونه عفونت فعال یا نقص باروری مردانه نداشته باشند. در 5٪ تا 20٪ از مردان مورد آزمایش شده ممکن است لکوسیتو اسپرمی مشاهده شود. نظریه‌ای وجود دارد که می‌گوید یکی از دلایل احتمالی باکتواسپرمیا عفونت‌های دندانی درمان نشده است، اگرچه این مسئله هنوز اثبات نشده است.

منابع:

1. https://www.verywellfamily.com/understanding-semen-analysis-results-1960155