هرآنچه باید درباره‌ی پیوند ریه بدانید
جراحی پیوند ریه یک عمل پیچیده است که در آن ریه یا ریه‌های بیمار با ریه‌ی اهدایی جایگزین می‌شود تا انواع بیماری‌های مرحله آخر ریوی را بهبود ببخشند. بیماری‌هایی مانند: فیبروز کیستیک و فشارخون ریوی
افزایش شمار ریه‌های اهدایی در سال‌های اخیر باعث شده است تا بیماران زمان کمتری را در انتظار پیوند ریه بگذرانند.
پیوند ریه به چه علت انجام می‌شود؟
پیوند ریه زمانی انجام می‌شود که بیماری ریه فرد به حدی شدید شده باشد که ریه دیگر نتواند نیاز‌های بدن را فراهم کند و هم‌چنین تمامی درمان‌های دیگر در جهت بهبود عملکرد ریه بی‌نتیجه بوده و شکست خورده باشد. که در این حالت به آن مرحله نهایی (end-stage) بیماری گفته می‌شود. شرایط و بیماری‌های رایجی که در آن ممکن است به پیوند ریه نیاز پیدا شود شامل:
1- فیبروز کیستیک (CF):
فیبروز کیستیک باعث عفونت ریه و افزایش تولید ترشحات و موکوس می‌شود. اغلب منجر به زخم ریه‌ها می‌شود.
2- بیماری انسداد ریوی مزمن (COPD):
این شرایط که اغلب متاثر از سیگار کشیدن‌های طولانی مدت است، باعث می‌شود بازدم و باز شدن ریه‌ها سخت و مشکل شود و بر روی تنفس فرد تاثیر می‌گذارد. علائم معمولا سالها بعد که بدتر شد بروز می‌کند.
3- بیماری‌های ریوی بینابینی:
در این وضعیت‌ها که شامل فیبروز ریوی است، بخاطر سفت شدن ریه‌ها، باعث می‌شود که گسترش یافتن و انقباض با هر دم و بازدم سخت و مشکل شود. این بیماری روی کیسه‌های هوایی تاثیر گذاشته و تبادل گاز‌ها را سخت می‌کند.
4- کمبود آنتی تریپسین:
یک وضعیت ژنتیکی است که بر روی قسمت‌های زیادی از بدن تاثیر می‌گذارد، این کمبود باعث آمفیزم ریوی می‌شود که میتواند در طول زمان منجر به آسیب دائم ریه شود.
5- فشارخون ریوی:
زمانی رخ می‌دهد که عروق ریوی فشاری بیش از حد نرمال داشته باشند، که باعث می‌شود خارج از قلب، خون به سختی جریان یابد و در درون ریه حفظ جریان اکسیژن و دی اکسید کربن مشکل شود.
6- سارکوییدوز:
یک بیماری سیستمیک است. این بیماری باعث التهاب می‌شود که میتواند در هر ارگانی از بدن رخ دهد که شامل ریه‌ها نیز می‌شود. در موارد شدید، آسیب منجر به تنفس کوتاه و ضعیف و در نهایت فیبروز ریوی می‌شود.
کاندید جراحی پیوند ریه معمولا چنین حالتی دارند:
- نیازمند اکسیژن هستند و در حدامکان از یک ونتیلاتور برای دریافت اکسیژن موردنیازشان استفاده می‌کنند.
- با گذر زمان بدتر می‌شوند
- اگر عملکرد ریه آنها بهبود پیدا نکند خواهند مرد.
- فوقش در حد 2 الی 3 سال زنده خواهند ماند
- داشتن FEV1 کمتر از 20 درصد
- تجربه کردن هایپرکاپنه مزمن (کربن دی اکسید بیش از حد) و کاهش سطح اکسیژن خون
- داشتن نمره شاخص BODE زیر 7 که یک نشانگر است و نشان دهنده کوتاه شدن امید به زندگی ست.
برای واجد شرایط بودن برای پیوند ریه، بیمار هم‌چنین باید ارزیابی شود تا مشخص شود آیا فرد یک بیمار سرپایی ست، آیا سیستم بدنی قوی دارد و انگیزه شرکت در فیزیوتراپی، ورزش، ترک سیگار (در صورت لزوم) و سایر تغییر در شیوه زندگی را دارد یا خیر. چه در قبل جراحی و چه پس از آن.
چه کسی کاندید مناسبی برای پیوند ریه نیست؟
بیمار واجد شرایط پیوند نیست اگر:
- در حال حاضر اعتیاد به مواد دارد
- سیگار می‌کشد و یا از دیگر دستگاه‌های دودی و بخارده استفاده می‌کند
- سرطان دارد و قرار نیست با پیوند درمان شود و یا پس از پیوند دوباره عود می‌کند
- زوال عقل و یا بیماری آلزایمر دارد.
- بیماری شدیدی در ارگان دیگری از بدنش دارد
- چاقی مفرط دارد
- به نظر برسد که بیمار نتواند به توصیه‌ها و مراقبت‌های پس از عمل پایبند باشد.
در بعضی موارد، موارد منع مصرف ممکن است موقتی باشند، برای مثال شما نمی‌توانید جراحی پیوند را انجام دهید اگر دچار عفونت فعال باشید اما بعد از این که عفونت درمان و برطرف شد می‌توانید جراحی کنید.
انواع پیوند ریه
سه نوع عمل جراحی وجود دارد : تکی، دوبل یا مضاعف، قلب و ریه
1- جراحی تکی ریه:
در این عمل، یکی از ریه‌های فرد اهداکننده جایگزین یکی از ریه‌های بیمار می‌شود. این جراحی معمولا برای فیبروز‌های ریوی و دیگر بیماری‌هایی ست که فقط یکی از ریه‌ها را درگیر می‌کند و ریه دیگر عملکرد خود را حفظ کرده است.
2- جراحی دوبل ریه (بای‌لترال):
این عمل شامل تعویض هر دو ریه‌ی بیمار می‌شود. تحقیقات نشان داده است که مزایای مشخصی برای پیوند دو ریه برای افراد مبتلا به فیبروز کیستیک وجود دارد.
هرچند که یک راهنمای قطعی برای انجام یک عمل (مفرد یا دوبل) نسبت به دیگری وجود ندارد. به طور کلی، تصمیم گیری برای نوع عمل بستگی به دلیل پیوند، سن بیمار و در دسترس بودن ریه‌ای که نیاز بیمار را برآورده می‌کند، دارد.
3- جراحی پیوند قلب و ریه:
این عمل برای بیمارانی استفاده می‌شود که بیماری شدید یا شرایط تهدیدکننده حیات دارند که بر روی قلب و ریه‌شان تاثیر می‌گذارد. مانند بیماری نارسایی احتقانی شدید قلب.
در حین پیوند قلب و ریه، یک قلب و یک جفت ریه اهدایی از اهدا کننده‌ای که اخیراً درگذشته است گرفته می‌شود و جایگزین اعضای بیمار می‌شود. پیوند قلب و ریه یک عمل جراحی پیچیده و طاقت فرسا است که خطر بالایی از عوارض را به همراه دارد، برخی از آنها می‌توانند کشنده باشند. این روش به ندرت انجام می‌شود، زیرا فقط درصورتی که قلب اهدایی و هم‌چنین ریه‌های اهدایی همزمان در دسترس باشد انجام می‌شود و بیمارانی که تنها نیاز به قلب اهدایی دارند در اولویت هستند.
فرآیند انتخاب فرد گیرنده ریه‌ی اهدایی
زمانی که مشخص شود بیمار شرایط لازم را برای پیوند داراست، آزمایشات گسترده‌ای انجام می‌شود که شامل:
- تست عملکرد ریوی (PFTs)
- سی تی اسکن قفسه سینه
- تست‌های قلبی مانند نوارقلب (EKG) و اکوی قلب، زیرا نقص ریه میتواند بر سلامت قلب اثر بگذارد.
- عکس اشعه ایکس قفسه سینه
- تست‌های خونی برای بررسی عملکرد دیگر ارگان‌ها و سطح مواد شیمیایی خون
- تست گروه خونی
- تست آنتی بادی برای بررسی متناسب بودن با فرد اهدا کننده
بر اساس نتایج تست‌های بیمار، وی میتواند نمره‌ی تخصیص ریه (LAS) داشته باشد. نمره شما درهربار مراجعه به مرکز پیوند تعیین می‌شود و در صورت لزوم به روز می‌شود.
میزان این نمره بین 0 تا 100 است. بیماری که نیازمند پیوند است معمولا نمره‌ی 48 به بالا دریافت می‌کند.
قبل از جراحی پیوند ریه
به محض ورود به بیمارستان، شما باید آزمایشات قبل از عمل را انجام دهید تا مطمئن شوید از قدرت لازم برای انجام عمل جراحی برخوردار هستید. از شما خواسته می‌شود فرم رضایت نامه‌ای را امضا کنید که بیان می‌کند خطرات موجود در جراحی را درک می‌کنید و اجازه انجام آن را می‌دهید. (این روش استاندارد برای همه جراحی‌ها است.)
درست قبل از جراحی، یک متخصص بیهوشی یک خط داخل وریدی (IV) را در بازو یا دست و هم‌چنین گردن یا زیر استخوان ترقوه شما قرار می‌دهد تا نمونه خون را بگیرد. شما بر روی دستگاه بای پس قلب و ریه قرار می‌گیرید تا در حالی که ریه‌های شما برداشته می‌شود، خون همچنان اکسیژن کافی دریافت کند.
جراحی پیوند ریه چگونه انجام می‌شود؟
پیوند یک ریه تنها چهار تا هشت ساعت طول می‌کشد. یک پیوند مضاعف شش تا 12 ساعت طول می‌کشد.
برای هر دو روش، یک برش در قفسه سینه ایجاد می‌شود و جناغ (استخوان سینه) از وسط بریده می‌شود و بدین ترتیب اجازه می‌دهد قفسه سینه باز شود تا جراحی بر روی ریه (ها) آغاز شود.گیره‌های جراحی(کلمپ) برای نگهداری خون در رگ‌های خونی هنگام پیوند ریه (های) جدید استفاده می‌شود. ریه (های) جدید به محل خود دوخته شده و رگ‌های خونی مجددا بهم متصل می‌شوند.
در پیوند قلب و ریه نیز برشی در قفسه سینه ایجاد می‌شود و جراح هم قلب و هم ریه‌ها را برمی دارد. قلب اهدا شده ابتدا قرار داده می‌شود، سپس ریه (ها) قرار می‌گیرد. اندام‌ها دوباره به رگ‌های خونی اطراف متصل شده و ریه‌ها به نای متصل می‌شوند.
پس از انجام این کار، دیگر به دستگاه بای پس قلب و ریه نیازی نیست و بیمار را به یک دستگاه تنفس وصل می‌کنند، سپس برش بسته می‌شود.
جراحی پیوند ریه چه عوارضی دارد؟
این یک واقعیت است که پیوند ریه یک عمل بزرگ است و خطرات قابل توجهی از جمله مرگ را به همراه دارد اما بدین معنی نیست که حتما منجر به مرگ می‌شود. خطرات می‌توانند تنفسی یا غیرتنفسی باشند و بعضی از این خطرات هم مربوط به ریسک‌های رایج جراحی و بیهوشی عمومی ست و در همه‌ی عمل‌ها احتمال آنها وجود دارد.
عوارض مربوط به دستگاه تنفسی مواردی است که مستقیماً بر ریه‌ها تأثیر می‌گذارد و ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آسیب ایسکمی (آسیب ناشی از بازگشت خون پس از یک دوره کمبود اکسیژن بافت)
- برونشیولیت اوبلیترانس (انسداد تنفسی به دلیل التهاب حاد)
- مالکیای تراشه (نای تخریب شده)
- آتلکتازی (ریه فروریخته)
- پنومونی (ذات الریه)
در مقابل، عوارض غیرتنفسی مربوط به اندام‌های دیگر یا مربوط به داروهای سرکوب کننده سیستم ایمنی بدن است که برای جلوگیری از رد عضو استفاده می‌شود. در حالی که رد عضو سریع‌ترین نگرانی پس از جراحی پیوند است، سایر موارد میتواند شامل موارد زیر باشد:
- عفونت
- از دست دادن استخوان (پوکی استخوان)
- فشارخون بالا
- دیابت پس از پیوند
- نارسایی کلیه
- بیماری لنفوپرولیفراتیو (درصورت تولید بیش از حد گلبولهای سفید خون، به نام لنفوسیتها، در افراد دارای سیستم ایمنی به خطر افتاده)
- لنفوم (سرطان سیستم ایمنی بدن)
پس از جراحی پیوند ریه چه اتفاقی می‌افتد؟
پس از جراحی، بیمار را به بخش مراقبت‌های ویژه جراحی منتقل می‌کنند و در آنجا تحت مراقبت قرار می‌گیرد تا آرام آرام از بیهوشی برگردد. اگر ریه‌ها با مشکلاتی روبرو هستند که باید برطرف شوند، ممکن است آرامبخش دریافت کند تا این روند را کند کند و تسکین دهد، اما به طور بالقوه میتواند یک یا دو روز پس از جراحی از ونتیلاتور خارج شود.
بیمار معمولی چند هفته پس از جراحی در بیمارستان می‌ماند، در صورت وجود عوارض، احتمالاً مدت طولانی تری در بیمارستان بماند. برای بازیابی قدرت خود احتمالاً به فیزیوتراپی و کاردرمانی نیاز خواهد داشت، زیرا بیماری ریه ممکن است در ماهها یا سالها قبل از جراحی منجر به ضعف قابل توجهی شده باشد.
منابع:
مطالب مرتبط
رعنا فرحی
دانش آموخته رشته تکنولوژی جراحی (اتاق عمل)
