کلستاز بارداری چیست؟

علائم کلستاز بارداری و بهترین راه درمان آن

کلستاز بارداری که به آن کلستاز زایمانی یا کلستاز داخل کبدی حاملگی نیز گفته می‌شود، می‌تواند باعث خارش شدید به خصوص در دست و پا شود. این اتفاق معمولاً در اواخر سه ماهه دوم بارداری یا در سه ماهه آخر بارداری رخ می‌دهد.

این بیماری معمولاً خطری جدی برای سلامتی طولانی مدت مادر ندارد، اما ممکن است عوارض شدیدی را برای نوزاد ایجاد کند.

اصطلاح "کلستاز" از کلمات یونانی "کول" به معنی "صفرا" و "استاز" به معنای "بی حرکت" آمده است.

هنگامی که کبد قادر به دفع مناسب صفرا نباشد، کلستاز اتفاق می‌افتد. صفرا مایعی است که در پردازش چربی بدن کمک می‌کند.

علت کلستاز بارداری

صفرا مایعی به رنگ زرد و سبز است که به هضم چربی کمک می‌کند. این ماده عمدتا از کلسترول، نمک‌های صفراوی و رنگدانه بیلی‌روبین تشکیل شده است.

صفرا توسط کبد تولید و در کیسه صفرا ذخیره می‌شود. از کیسه صفرا، از مجرای صفراوی مشترک، به دوازدهه عبور می‌کند.

گاهی انسداد در بیرون از کبد، از خروج صفرا از کبد جلوگیری می‌کند و منجر به بیماری شناخته شده به نام کلستاز خارج کبدی می‌شود. کلستاز خارج کبدی در اثر مانع فیزیکی در سر راه مجاری صفراوی ایجاد می‌شود. انسداد در مواردی مانند سنگ صفرا، کیست و تومور می‌تواند جریان صفرا را محدود کند.

کلستاز داخل کبدی زمانی اتفاق می‌افتد که مشکلی در از بین بردن نمک‌های صفراوی توسط کبد وجود داشته باشد. علت کلستاز داخل کبدی می‌تواند:

• بیماری
• عفونت
• استفاده مواد مخدر
• ناهنجاری‌های ژنتیکی
• اثرات هورمونی بر جریان صفرا

این حالت نوعی کلستاز است که در دوران بارداری اتفاق می‌افتد. تصور می‌شود که هورمون‌های بارداری و به ویژه استروژن اضافی ممکن است بر عملکرد صحیح کیسه صفرا و کبد تأثیر بگذارد.

علائم کلستاز بارداری

خارش در بارداری به خصوص دست و پا شایعترین علامت آن است.

علائم و نشانه‌های زیر ممکن است در موارد کلستاز بارداری وجود داشته باشد:

• خارش شدید، به ویژه در کف دست و کف پا
• ادرار تیره
• مدفوع رنگ روشن
• زردی، به سفیدی چشم، پوست و زبان رنگ زرد یا نارنجی ایجاد می‌کند.
• خارش ممکن است تنها علامت باشد و اغلب در طول شب بدتر می‌شود.

یک زن باردار که هر یک از علائم یا نشانه‌های ذکر شده در بالا را تجربه نماید، باید در اسرع وقت پزشک خود را در جریان بگذارد، زیرا این موارد می‌توانند خطری را برای نوزاد متولد نشده ایجاد نمایند.

عوامل خطر

شیوع کلستاز در بارداری مشخص نیست. یک تخمین نشان می‌دهد که از هر 1000 بارداری در ایالات متحده 1 تا 2 بارداری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. سایر ارقام نشان می‌دهد که بسته به جمعیت، از هر 50 زن، 1 نفر ممکن است به آن مبتلا شود.

عواملی که ممکن است خطر ابتلا به کلستاز بارداری را در زنان افزایش دهد عبارتند از:

• داشتن یکی از خویشاوندان نزدیک که مبتلا به کلستاز بارداری باشد.
• سابه ابتلا به کلستاز بارداری، چرا که خطر عود در بارداری‌های بعدی بین 45 تا 90 درصد است.
• بارداری چندقلو، به عنوان مثال، اگر بارداری دو قلو یا سه قلو وجود داشته باشد.
• سابقه آسیب کبدی
• باردار بودن در نتیجه لقاح آزمایشگاهی (IVF)

عوارض

به علت خارش شدید، مادر باردار ممکن است در جذب ویتامین‌های محلول در چربی که شامل ویتامین‌های A، D، E و K هستند، برخی از مشکلات را داشته باشند. با این وجود، ظرف چند روز پس از زایمان، مشکلات باید برطرف شود. معمولاً دیگر مشكلات كبدی وجود نخواهد داشت.

کلستاز بارداری و سزارین

کلستاز در دوران بارداری خطر زایمان زودرس را افزایش می‌دهد.

اگر مادری مبتلا به کلستاز بارداری باشد، برای جنین، خطر تولد زودرس به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد، اگرچه دلایل این حالت مشخص نیست.

کلستاز بارداری چه خطری برای جنین دارد؟

نوزادی که بصورت نارس متولد می‌شود، اگر ریه‌های آن هنوز کامل رشد نکرده باشند، ممکن است دچار مشکلات تنفسی شود. خطر مرگ جنین نیز بیشتر است.

در دوران بارداری، جنین به کبد مادر وابسته است تا اسیدهای صفراوی را از خون خارج کند. اگر مادر اسید صفراوی زیادی داشته باشد، این شرایط می‌تواند به جنین منتقل شود.

نوزاد هم‌چنین خطر بیشتری برای استنشاق مکونیوم (اولین مدفوع نوزاد) در هنگام زایمان دارد و در نتیجه باعث مشکلات تنفسی می‌شود.

اگر مادر دچار کلستاز در بارداری باشد، پزشکان معمولاً زایمان زودتر از زمان مقرر به دلیل عوارض بالقوه جدی برای کودک توصیه می‌کنند.

تحقیقات نشان می‌دهد که با رسیدن کودک به بزرگسالی، کلستاز بارداری ممکن است خطر ابتلا به اختلالات متابولیکی مانند چاقی و اختلالات قلبی عروقی را افزایش دهد.

جلوگیری از عوارض احتمالی

آزمایش خون عملکرد کبد بیمار و سطح صفرا را کنترل می‌کند.

اسکن اولتراسوند برای کنترل سلامت و رشد جنین ممکن است مرتبا تکرار شود.

ممکن است آزمایش غیر تهاجمی برای بررسی میزان حرکت جنین در یک دوره معین انجام شود و ضربان قلب جنین در رابطه با حرکات بدن نیز اندازه گیری شود.

زایمان ناشی از آن اغلب در حدود 38 هفتگی توصیه می‌شود. اگر کلستاز شدید باشد، القاء زایمانی ممکن است زودتر اتفاق بیفتد.

درمان کلستاز بارداری

اگر کلستاز خفیف باشد و در اواخر بارداری رخ دهد، ممکن است درمان لازم نباشد. درمان به طور معمول شامل تسکین علائم، به طور عمده خارش و جلوگیری از عوارض احتمالی است.

داروهای زیر ممکن است تجویز شود:

اسید اورسو دئوکسی کولیک، برای تسکین خارش و افزایش جریان صفرا

کرم‌های منتول، برای تسکین خارش، زیرا هیچ شواهدی وجود ندارد که باعث آسیب رساندن آنها در دوران بارداری شود.

شستشوی مناطق آسیب دیده پوست در آب ولرم ممکن است باعث تسکین موقتی شود. مالش نواحی آسیب دیده با جوش شیرین یا سرکه سیب یا استفاده از روغن نارگیل بعد از استحمام ممکن است کمک کننده باشند.

بیماران مبتلا به کلستاز میزان ویتامین K کمی دارند بنابراین احتمال خون‌ریزی در آنان افزایش یافته و مادر اغلب قبل و بعد از زایمان به مکمل‌های ویتامین K نیاز دارد.

طبق انجمن بارداری آمریکا، درمان‌های طبیعی برای سلامت کبد شامل ریشه قاصدک و شیره گیاه خارخاسک است و لوسیون کالامین ممکن است به خارش کمک کند، اما هر گونه مکمل یا درمان جایگزین باید ابتدا با پزشک در میان گذاشته شود، زیرا ممکن است اثرات آن در دوران بارداری ناشناخته باشد.

بسیاری از زنان باردار ترجیح می‌دهند گیاهان، کرم‌ها، حمام‌ها و جوشانده‌ها را به جای دارو مصرف کنند. تجزیه برخی از گیاهان به ویژه هنگامی که کبد از قبل به خطر افتاده است دشوار است.

برای اطمینان از بی‌خطر بودن یک داروی طبیعی و هم‌چنین در صورت شدت یافتن علائم، بهتر است هر چه سریع‌تر با پزشک خود صحبت نمایید.

تشخیص کلستاز بارداری

پزشک علائم و نشانه‌های بیمار مانند ادرار و رنگ مدفوع و خارش را در نظر می‌گیرد. هم‌چنین از مادر در مورد سابقه پزشکی و خانوادگی وی سوالاتی را مورد پرسش قرار داده و یک معاینه بدنی انجام می‌دهد.

آزمایش خون ممکن است عملکرد کبد بیمار را نشان دهد. سطح خون صفرا نیز اندازه گیری خواهد شد.

اسکن اولتراسوند می‌تواند ناهنجاری در کبد مادر را تشخیص دهد، اما در جنین قابل تشخیص نخواهد بود.

در کلستاز بارداری چی بخوریم؟

برای کاهش خطر کلستاز و سایر مشکلات در دوران بارداری، رعایت یک رژیم غذایی سالم و متعادل با مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه مهم است.

محصولات ارگانیک کمتر تحت تأثیر آفت کش‌ها و سموم دیگر قرار می‌گیرند. سیب، توت فرنگی و انگور اغلب حاوی مقادیر بیشتری مواد شیمیایی ناخواسته و سموم قرار می‌گیرند، در حالی که آووکادو، ذرت شیرین و آناناس کمتر در این لیست قرار می‌گیرند.

اگر از محصول کنسرو شده استفاده می‌شود، بررسی کنید که در آب آن نگهداری شده باشد و به آن قند اضافه نشده باشد.

گوشت ارگانیک را انتخاب کنید و از ماهی سرخ شده و غذاهای دریایی خام خودداری کنید. لوبیای خشک و حبوبات مانند عدس و نخود منبع خوبی از پروتئین هستند.

روی غذاهای کامل مانند نان غلات کامل تمرکز کنید.

از موارد زیر خودداری کنید:

• قندها و غذاهای بسیار تصفیه شده، مانند نان سفید و شربت ذرت
• محصولات سویا
• گوشت‌های فرآوری شده
• محصولات لبنی پرچرب
• باید روزانه 8 تا 12 لیوان آب بنوشید و از نوشیدنی‌های الکلی و نوشابه‌های گازدار مانند کولا خودداری کنید.

نوشیدن الکل باعث کلستاز در بارداری نمی‌شود، اما باید از الکل در دوران بارداری خودداری شود، زیرا می‌تواند منجر به عوارض زیادی از جمله انواع دیگر بیماری کبد شود.

رعایت دستورالعمل‌های پزشک در مورد درمان و رژیم غذایی مهم است. رژیم غذایی، جایگزین برای دارویی نیست که توسط پزشک تجویز شود.

به این نکته دقت کنید که تمامی محصولات با عنوان ارگانیک و یا طبیعی لزوما به معنای ارگانیک بودن کامل آن‌ها نیست. بهتر است ارگانیک بودن آن‌ها را مورد بررسی‌های دقیق‌تری قرار دهید.

منابع:

1. https://www.medicalnewstoday.com/articles/173503
2. https://www.healthline.com/health/cholestasis