آزمایش پروستات یا تست PSA چیست؟

این آزمایش مقدار آنتی ژن پروستات (PSA) را در خون اندازه‌گیری می‌کند. PSA پروتئینی است که توسط بافت‌های سرطانی و غیر سرطانی پروستات که یک غده کوچک در زیر مثانه مردان می‌باشد، تولید می‌گردد. PSA که بیشتر در مایع منی یافت می‌شود در پروستات تولید می‌گردد. مقادیر کمی از PSA معمولا در خون جریان دارد.

آزمایش PSA می‌تواند مقادیر بالایی از PSA را شناسایی کند که ممکن است نشان دهنده وجود سرطان پروستات باشد. با این حال، بسیاری از شرایط دیگر، مانند بزرگی پروستات یا التهاب، هم‌چنین می‌تواند سطح PSA را افزایش دهد. بنابراین تعیین اینکه چه مقدار PSA بالا می‌تواند بدین معنا باشد، کمی پیچیده است.

توصیه‌های متناقض زیادی در مورد آزمایش PSA وجود دارد. تعیین لزوم انجام این آزمایش با توجه به شرایط و وضعیت بدنی بر عهده پزشک خواهد بود.

چه لزومی برای انجام این آزمایش وجود دارد؟

سرطان پروستات یک سرطان رایج بوده و شمار زیادی از مرگ و میرهای ناشی از سرطان را به خود اختصاص می‌دهد. تشخیص زودهنگام ممکن است یک ابزار مهم در درمان مناسب و موقتی باشد. مردان مبتلا به سرطان پروستات ممکن است سطح بالایی از PSA را داشته باشند. با این حال، بسیاری از شرایط غیر سرطانی نیز می‌تواند سطح PSA را در مردان افزایش دهد. با اینکه این تست نشان دهنده مقدار دقیق است ولی با این وجود نمی‌توان تنها از آن به عنوان یک معیار تشخیصی بهره جست.

تست PSA تنها به عنوان ابزاری برای غربالگری علائم اولیه سرطان پروستات مورد استفاده قرار می‌گیرد. یکی دیگر از آزمایش‌های غربالگری، که معمولا علاوه بر آزمایش PSA انجام می‌شود، آزمایش رکتال هم انجام می‌گیرد. در این آزمایش، پزشک با وارد کردن انگشت آغشته به لوبریکانت خود از ناحیه رکتوم و راست روده به پروستات رسیده و با لمس کردن و یا فشار دادن روی پروستات، ممکن است قادر به قضاوت در مورد توده‌های غیرطبیعی یا مناطق سخت باشد.

نه آزمایش PSA و نه آزمایش بالینی رکتال اطلاعات کافی در مورد تشخیص سرطان پروستات به پزشک نخواهند داد. نتایج غیرطبیعی در این آزمایش‌ها ممکن است باعث تجویز بیوپسی پروستات توسط پزشک گردند. در طی این روش، نمونه‌هایی از بافت برای بررسی‌های آزمایشگاهی برداشته می‌شوند. تشخیص سرطان بر اساس نتایج بیوپسی است.

دلایل انجام آزمایش PSA:

برای مردانی که قبلا با سرطان پروستات تشخیص داده شده‌اند، ممکن است از PSA برای موارد زیر استفاده شود:

• محاسبه اثر بخشی درمان
• بررسی عود سرطان

یک مسئله کلیدی، عمومی بودن سرطان پروستات است. سرطان پروستات معمولا در طول سال‌ها به آرامی پیشرفت می‌کند. بنابراین، یک مرد ممکن است سرطان پروستات داشته باشد ولی هرگز در طول عمر خود نشانه و یا مشکل سلامتی جدی را ایجاد نکنند.

محدودیت‌های آزمایش PSA عبارتند از:

عوامل افزایش دهنده PSA. علاوه بر سرطان، سایر شرایطی که می‌تواند سطح PSA را بالا ببرد، شامل بزرگی پروستات (هایپر پلازی خوش‌خیم پروستات یا BPH) و التهاب یا عفونت پروستات (پروستاتیت) می‌باشد. هم‌چنین سطح PSA به طور معمول با بالا رفتن سن افزایش می‌یابد.

عوامل کاهش دهنده PSA.  بعضی از داروهای مورد استفاده برای درمان BPH یا شرایط ادراری و دوزهای زیاد داروهای شیمی درمانی خاص ممکن است سطح PSA را کاهش دهند. چاقی هم‌چنین می‌تواند سطح PSA را کاهش دهد.

نتایج گمراه کننده. این تست همیشه نتیجه دقیق را ارائه نمی‌دهد. سطح بالای PSA لزوما به معنی سرطان نیست و بسیاری از مردان مبتلا به سرطان پروستات سطح PSA طبیعی دارند.

محدوده مرجع:

• کمتر از 4ng/ml
• ولی با افزایش سن متوسط PSA بالا می‌رود.
• کمتر از 50 سال:       <2.6
• 59-50 سال:            <3.6
• 69-60 سال:            <4.6
• بالای 70 سال:          <6.6

عوامل تاثیر گذار بر نتیجه این تست و نحوه آمادگی برای انجام آن:

بدلیل این که این تست نمی‌تواند بین عوامل جدی تاثیر گذار در بالا بردن مقادیر تست و هم‌چنین دیگر دلایل جانبی تمایز قائل شود، احتمال خطای تست ناشی از عوامل خارجی وجود خواهد داشت. بنابراین بهتر است قبل از انجام این تست و برای داشتن نتایج قابل اعتماد، آمادگی‌های لازم را داشته باشید.

• یکی از دلایل مقادیر بالای این تست در افراد زیر 50 سال وجود پروستاتیت می‌باشد. پروستاتیت شایع‌ترین مشکل پروستات در مردان کمتر از 50 سال می‌باشد. پروستاتیت ناشی از باکتری می‌تواند با آنتی بیوتیک درمان شود. یکی دیگر از شایع‌ترین نوع پروستاتیت‌ها، پروستاتیت غیر باکتریایی نامیده می‌شود، که می‌تواند درمان آن سخت‌تر بوده و مدت زیادی طول بکشد.
• اقدامات پزشکی می‌توانند بالا برنده مقادیر این تست باشند. یکی از شایع‌ترین این روش‌ها ضربه وارده ناشی از قرار داشتن سوند مثانه می‌باشد. یکی از علل دیگر معاینه پروستات یا مثانه است که شامل وارد کردن لوله تراشه و نمونه‌برداری می‌باشد. بنابراین برای انجام تست PSA بعد از انجام این اقدامات باید دو تا سه هفته گذشته باشد.
• در مردان بالای 50 سال، هایپر پلازی خوش‌خیم پروستات BPH یکی از دلایل شایع بالا رفتن مقادیر تست PSA می‌باشد. این شرایط به معنای سرطان پروستات نیست. این بیماری نیاز به درمان ندارد مگر در شرایط تکرر و مشکلات ادراری.
• عفونت مجاری ادراری. هر گونه عفونت در نزدیکی غده پروستات، از جمله عفونت مجاری ادراری، می‌تواند باعث تحریک سلول‌های پروستات شده و موجب افزایش PSA شود. بنابرین تا زمانی که عفونت‌ها کاملا برطرف نشده باشد بهتر است انجام این تست به تعویق انداخته شود. داشتن BPH خطر ابتلا به عفونت ادراری را افزایش می‌دهد.
• انزال یک عامل باقوه در بالا بردن خفیف مقادیر تست PSA می‌باشد. علاوه بر انزال معاینه بالینی رکتوم هم می‌تواند بالا برنده این مقادیر باشد. بنابراین پزشکان معمولا قبل از معاینه بالینی انجام این تست را در خواست می‌کنند. از طرفی حداقل دو تا سه روز قبل از انجام این آزمایش بهتر است از انزال خودداری شود.

منابع:

1. https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/psa-test/about/pac-20384731
2. https://www.everydayhealth.com/prostate-cancer/non-cancerous-reasons-your-psa-levels-are-high.aspx