سندرم تخمدان پلی کیستیک و تمامی اطلاعاتی که زنان به آن نیاز دارند

سندرم تخمدان پلی کیستیک چیست؟

سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) نوعی اختلال هورمونی است که دختران نوجوان و زنان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری شایع‌ترین اختلال غدد درون ریز در زنان است.

پلی کیستیک به معنی "کیست‌های بسیار" می‌باشد. ویژگی اصلی PCOS این است که تخمک‌ها از تخمدان‌ها رها نمی‌شوند. در عوض، مایعی در اطراف تخمک‌ها تشکیل شده و باعث ایجاد کیسه (کیست) می‌شود. اگرچه این ویژگی منشأ نام این اختلال است، اما همه زنانی که با PCOS تشخیص داده می‌شوند تخمدان پلی کیستیک ندارند.

علت سندرم تخمدان پلی کیستیک

دلایل اصلی PCOS به خوبی درک نشده است، اما اعتقاد بر این است که عدم تعادل هورمون‌های جنسی و مقاومت در برابر اثرات انسولین (مقاومت به انسولین) جزو مشکلات اصلی این بیماری می‌باشد. این مشکلات می‌تواند منجر به گروه مشخصی از نشانه‌ها، علائم و عوارضی مانند افزای ظهور موهای زائد صورت و بدن، افزایش وزن، دوره‌های نامنظم قاعدگی، ناباروری و افزایش خطر ابتلا به دیابت و بیماری‌های قلبی شود.

• حدود 5 تا 6 میلیون زن آمریکایی مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک می‌باشند، اما بسیاری از وجود آن در خود بی‌اطلاع هستند.
• سندرم تخمدان پلی کیستیک مهم‌ترین علت ناباروری در ایالات متحده به شمار می‌رود که تقریباً 10٪ از زنان در سن باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری پس از بلوغ می‌تواند در هر سنی رخ دهد.
• در حالی که دلایل اصلی PCOS مشخص نیست، یک جزء ژنتیکی وجود دارد. زنان با مادران یا خواهرانی که مبتلا به PCOS می‌باشند، دو برابر بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک

تشخیص PCOS دشوار است. برخی از زنان و دختران ممکن است فقط برخی از ویژگی‌های این شرایط را داشته باشند و این حالت ممکن است با گذشت زمان تغییر کند، چه از نظر شدت و چه ویژگی‌های بیان شده. برخی از ویژگی‌ها مانند افزایش وزن و موهای زائد صورت و بدن می‌تواند بین گروه‌های نژادی متفاوت باشد.

در حال حاضر، هیچ آزمایش واحدی وجود ندارد که بتواند PCOS را تشخیص دهد. پزشکان به طور معمول ترکیبی از یافته‌های بالینی مانند علائم و نشانه‌ها، سابقه پزشکی و خانوادگی و معاینه بالینی و هم‌چنین نتایج آزمایشگاهی را برای کمک به تشخیص درخواست می‌نمایند.

برخی از آزمایشات ممکن است برای رد سایر علل احتمالی علائم قبل از تشخیص PCOS انجام شود. به عنوان مثال، تومورهای غدد فوق کلیوی یا تخمدان و یا بزرگ شدن غدد فوق کلیوی (هایپرپلازی آدرنال) هم‌چنین می‌توانند باعث تولید هورمون‌های آندروژن اضافی در زنان شوند.

پزشکان بیان می‌کنند به طور معمول برای این که یک زن بالغ را با PCOS تشخیص دهند حداقل باید دو ویژگی زیر را داشته باشند:

1- هورمون‌های شدید مردانه (آندروژن‌ها):

وجود این مواد ممکن است شامل بروز تستوسترون خون بالا، به عنوان مثال با علائمی مانند آکنه (گاهی اوقات شدید) و رشد بیش از حد مو همراه باشد که می‌تواند در صورت، معده و یا پشت ظاهر گردد.

2- مشکلات تخمک‌گذاری:

این حالت ممکن است شامل عدم دوره قاعدگی، چرخه قاعدگی نامنظم یا ناباروری باشد.

سونوگرافی

نتایج سونوگرافی، تخمدان‌های بزرگی را با تعداد زیادی از فولیکول‌های کوچک که شبیه کیست هستند نشان می‌دهد (در صورتی که یک زن هر دو ویژگی اول را داشته باشد، نیاز به سونوگرافی نیست.)

اما در دختران نوجوان از معیارهای فوق برای کمک به تشخیص استفاده نمی‌شود زیرا دختران نوجوان معمولاً در دو سال اول پس از شروع قاعدگی، دوره قاعدگی نامنظم یا دوره‌های از دست رفته‌ای را تجربه می‌کنند. علاوه بر این، سونوگرافی ممکن است در تشخیص کیست روی تخمدان‌های آنها مفید نباشد. در عوض، پزشکان ممکن است از آزمایش خون هورمونی و علائم هورمون‌های بیشتر مردانه برای کمک به تشخیص PCOS در دختران نوجوان استفاده کنند.

تست‌های آزمایشگاهی

سوالی که مطرح می‌گردد این است که از کجا بفهمیم تخمدان پلی کیستیک داریم؟ چند آزمایش خون برای هورمون‌ها ممکن است برای کمک به تشخیص سندرم تخمدان پلی کیستیک استفاده شود:

• تستوسترون. این آزمایش اولیه اغلب برای تعیین اینکه آیا آندروژن‌های اضافی تولید شده یا نه، می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. سطح این هورمون معمولاً با PCOS بالا می‌رود.
• گلوبولین اتصالی به هورمون جنسی (SHBG). ممکن است در PCOS کاهش یابد.
• هورمون ضد مولرین (AMH). غالباً با PCOS افزایش می‌یابد.

برخی از آزمایشات ثانویه ممکن است انجام شود، مانند:

• هورمون تحریک کننده فولیکول (FSH). با PCOS طبیعی یا پایین خواهد بود.
• هورمون لوتئینه کننده (LH). همراه با سندرم تخمدان پلی کیستیک مقادیر این هورمون بالا می‌رود.
• استروژن‌ها. ممکن است طبیعی یا بالا باشند.
• دی هیدرواپی اندورستان  DHEAS. ممکن است افزایش یابد.
• آندرستون دیون  Androstenedione. ممکن است بیشتر شود.

چند تست دیگر ممکن است به رد شرایط دیگر با علائم و نشانه‌های مشابه کمک کند:

• هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH). برای رد یک اختلال تیروئید
• کورتیزول. برای رد سندرم کوشینگ
• پرولاکتین. برای رد پرولاکتین بالا (هایپر پرولاکتینمی)
• 17-هیدروکسی پروژسترون. برای رد کردن شایع‌ترین شکل هیپرپلازی مادرزادی آدرنال
• گنادوتروپین کوریونی انسانی (hCG). برای رد حاملگی
• IGF-1. برای رد کردن هورمون رشد بیش از حد (که ممکن است باعث آکرومگالی شود)

اگر به سندرم تخمدان پلی کیستیک مبتلا شده باشید، ممکن است برخی از آزمایش‌های خون برای بررسی و نظارت بر سلامت عمومی و تشخیص عوارض ممکن است انجام شود:

• پانل لیپید. برای تعیین خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی. خطراتی که همراه با کلسترول خوب (HDL) پایین، کلسترول بد (LDL) بالا، کلسترول کل بالا و یا تری گلیسیرید بالا می‌باشد.
• گلوکز A1c. می‌تواند برای غربالگری، تشخیص و نظارت بر دیابت مورد استفاده قرار گیرد.

تست‌های غیر آزمایشگاهی

همانطور که گفته شد، برای ارزیابی تخمدان‌ها، جستجوی کیست و دیدن اینکه آیا تخمدان‌ها بزرگ شده‌اند یا اینکه ساختارهای داخلی طبیعی به نظر می‌رسند، ممکن است از سونوگرافی لگن (ترانس واژینال و یا لگنی، شکمی) استفاده شود.

در PCOS تخمدان‌ها ممکن است از 1.5 تا 3 برابر بزرگتر از حد نرمال و از نظر ویژگی‌ها بیش از 20 فولیکول در تخمدان‌ها وجود داشته باشد.

در صورت وجود، غالباً کیست‌ها روی سطح تخمدان‌ها قرار می‌گیرند و ظاهر "گردنبند مروارید" را تشکیل می‌دهند.

سونوگرافی در بیش از 90٪ از زنان مبتلا به PCOS به نگرش عمقی‌تر این تغییرات کمک می‌کند، اما در 25٪ از زنان بدون علائم PCOS نیز مشاهده می‌شود.

ممکن است از لاپاروسکوپی برای ارزیابی تخمدان‌ها استفاده شود و بعضی اوقات به عنوان بخشی از درمان جراحی استفاده می‌شود.

عدم تعادل هورمونی در PCOS

اگرچه به هورمون‌های آندروژن "هورمون‌های مردانه" نیز گفته می‌شود، اما آنها به طور معمول در زنان توسط تخمدان‌ها و غدد فوق کلیه به مقدار کمی تولید می‌شوند. با این وجود، اگر هورمون‌های مردانه مانند تستوسترون بصورت حداکثری وجود داشته باشد، می‌تواند علائمی مانند موهای زائد صورت و بدن (هیرسوتیسم) و آکنه را ایجاد نماید.

این عدم تعادل هورمونی هم‌چنین می‌تواند چرخه قاعدگی ماهانه را مختل کند و باعث بروز پریودهای نامنظمی شود که بیشتر یا کمتر در هر ماه اتفاق می‌افتد. این حالت می‌تواند از ترشح تخمک‌ها (تخمک‌گذاری) در طول چرخه جلوگیری کرده و منجر به ناباروری شود.

هنگامی که قاعدگی یا تخمک‌گذاری رخ نمی‌دهد، به اندازه کافی هورمون پروژسترون تولید نمی‌شود. این عدم تعادل هورمونی می‌تواند منجر به رشد بیش از حد لایه رحم (هایپرپلازی آندومتر) شود و خطر ابتلا به سرطان آندومتر را افزایش دهد. اگر تخمک‌گذاری صورت گیرد و بارداری رخ دهد، ممکن است خطر عوارضی مانند سقط جنین افزایش یابد.

در سندرم تخمدان پلی کیستیک، تخم‌هایی که به طور کامل بالغ نمی‌شوند در طی تخمک‌گذاری آزاد نمی‌شوند و تخمک‌های نابالغ به عنوان کیسه‌هایی با اندازه مروارید و پر از مایع در تخمدان باقی می‌مانند. با گذشت زمان، بسیاری از کیست‌ها وقتی به وسیله تصویربرداری با سونوگرافی مشاهده می‌شوند، مانند رشته‌ای از مهره‌ها به نظر می‌رسند. در حدود 90٪ از زنان (زنان بزرگسال، نه دختران نوجوان) با سندرم تخمدان پلی کیستیک، سونوگرافی تخمدان‌ها کیست را نشان می‌دهد. هر دو تخمدان به اندازه سه برابر اندازه طبیعی خود بزرگتر دیده می‌شوند.

مقاومت به انسولین در سندرم تخمدان پلی کیستیک

تصور می‌شود که مقاومت به انسولین می‌تواند یک عامل اصلی در PCOS باشد. مقاومت به انسولین باعث کاهش توانایی بدن در پاسخ به اثر انسولین است، انسولین هورمونی است که به انتقال گلوکز به سلول‌های بدن کمک می‌کند، جایی که برای تولید انرژی لازم است. هنگامی که مقاومت در برابر اثر انسولین وجود دارد، بدن سعی می‌کند با ساخت انسولین بیشتر و ترشح آن در خون این حالت جبران کند (شرایطی که با عنوان هایپرانسولینمی نامیده می‌شود). تصور می‌شود که انسولین بیش از حد ممکن است باعث افزایش تولید آندروژن از تخمدان‌ها شود، که به نوبه خود باعث علائم مرتبط با PCOS می‌شود.

بیشتر زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک تا حدی مقاومت به انسولین، افزایش وزن و سطح غیرطبیعی چربی خون را دارند. با این وجود، مقاومت در برابر انسولین در زنانی که چاق هستند و تخمک‌گذاری نمی‌کنند، بیشتر بروز می‌یابد. این شرایط خطر ابتلا به دیابت نوع 2، فشارخون بالا، بیماری‌های قلبی عروقی و سندرم متابولیک (شرایطی که می‌تواند منجر به دیابت و بیماری‌های قلبی عروقی شود) را افزایش می‌دهد.

علائم بیماری سندرم تخمدان پلی کیستیک

علائم این بیماری می‌تواند بسیار متفاوت باشد. برخی از دختران و زنان ممکن است فقط یک علامت داشته باشند در حالی که برخی دیگر ممکن است چندین مورد از آنها را تجربه کنند. حتی در همان زن، تعداد علائم تجربه شده و شدت آنها می‌تواند با گذشت زمان تغییر کند.

برخی از نمونه‌های علائم و نشانه‌های سندرم تخمدان پلی کستیک عبارتند از:

1. دوره‌های نامنظم قاعدگی، دوره‌های قاعدگی یا خون‌ریزی غیرطبیعی رحم
2. تخمدان‌ها با کیست‌های متعدد، تخمدان‌های بزرگ شده
3. درد لگن
4. رشد بیش از حد موهای صورت و بدن (هیرسوتیسم)
5. افزایش وزن یا چاقی خصوصاً با توزیع چربی در مرکز بدن. با این وجود، برخی از خانم‌ها با وجود داشتن وزن نسبتاً طبیعی می‌توانند آندروژن اضافی و سایر ویژگی‌های سندرم تخمدان پلی کیستیک را داشته باشند.
6. آکنه، تیرگی یا ضخیم شدن پوست (آکانتوزیس نیگریکانس) و یا برچسب‌های پوستی در زیر بغل یا گردن
7. نازک شدن مو، ریزش مو از بالای سر
8. صدای عمیق‌تر (نادر)

عوارض سندرم پلی کیستیک PCOS

برخی از عوارض مرتبط با سندرم تخمدان پلی کیستیک عبارتند از:

1. ناباروری
2. در صورت توانایی باروری، عوارض حاملگی مانند: دیابت بارداری، سقط جنین و پره اکلامپسی
3. دیابت یا حالت مقاومت به انسولین
4. فشارخون بالا
5. سندرم متابولیک
6. آپنه خواب
7. اختلالات خلقی مانند افسردگی، اضطراب یا اختلالات خوردن
8. بیماری قلب و عروقی
9. سرطان رحم (سرطان آندومتر)

درمان سندرم تخمدان پلی کیستیک

در حال حاضر درمان قطعی سندرم تخمدان پلی کیستیک وجود ندارد و به خودی خود از بین نمی‌رود. درمان PCOS در درجه اول با هدف تسکین علائم و جلوگیری از عوارض انجام می‌شود. گزینه‌های درمانی بستگی به نوع و شدت علائم و تمایل فرد به بارداری خواهد داشت. در مورد هر فرد بهترین گزینه‌ها توسط پزشک مربوطه بیان خواهند شد.

رژیم، ورزش و حفظ وزن بدن از راهکارهای مهم برای درمان PCOS است و ممکن است به بسیاری از زنان در مدیریت علائم کمک کند. این تغییرات در شیوه زندگی برای کاهش مقاومت به انسولین توصیه می‌شود. ورزش منظم و غذاهای سالم به کاهش فشارخون و کلسترول و هم‌چنین بهبود مشکلات آپنه خواب کمک خواهد کرد. خودداری از سیگار کشیدن یا سایر محصولات دخانی نیز ممکن است سطح آندروژن‌ها را کاهش دهد.

• داروهایی مانند متفورمین ممکن است برای درمان مقاومت به انسولین و دیابت تجویز شوند. متفورمین هم‌چنین ممکن است به تنظیم دوره قاعدگی و تحریک تخمک‌گذاری کمک کند.
• ممکن است از آنتی بیوتیک‌ها یا اسیدهای رتینوئیک برای درمان آکنه استفاده شود.
• ممکن است داروهای ضد بارداری خوراکی برای عادی سازی دوره قاعدگی تجویز شود.

سایر داروهایی که هم‌چنین ممکن است تجویز شوند تا:

• سطح هورمون را تثبیت کنند.
• آکنه شدید و یا موهای اضافی را درمان کنند.
• تخمک‌گذاری را تحریک یا القا کنند.
• خطر ابتلا به سرطان آندومتر را کاهش دهند.

برای از بین بردن موهای زائد صورت و بدن ممکن است از اپیلاسیون، اصلاح و الکترولیز یا لیزر استفاده شود.

منابع:

1. https://labtestsonline.org/conditions/polycystic-ovary-syndrome-pcos