داروی متفورمین چیست و در چه مواردی تجویز می‌شود؟

متفورمین چیست؟

این دارو برای کاهش تولید گلوکز کبدی، کاهش جذب گلوکز از طریق دستگاه گوارش و افزایش حساسیت سلول‌های بدن به انسولین مورد استفاده قرار می‌گیرد. بسیاری از بیماران مبتلا به دیابت نوع 2 در نهایت نیاز به تزریق انسولین به صورت تزریقی را خواهند داشت. نکته‌ای که باید به آن توجه کرد این است که متفورمین باعث افزایش وزن نگردیده و به عبارت شفاف‌تر می‌تواند باعث لاغری شود.

متفورمین برای چه کسانی تجویز می‌شود؟

متفورمین یک داروی خوراکی دیابت است که به کنترل قند خون کمک می‌کند.

از متفورمین به همراه رژیم غذایی و ورزش برای بهبود کنترل قند خون در بزرگسالان مبتلا به دیابت نوع 2 استفاده می‌شود.

متفورمین گاهی همراه با انسولین یا داروهای دیگر استفاده می‌شود، اما برای درمان دیابت نوع 1 کارایی ندارد.

اطلاعات ضروری درباره متفورمین

• در صورت بروز بیماری شدید کلیوی، اسیدوز متابولیک یا کتواسیدوز دیابتی، نباید از متفورمین استفاده گردد.
• در صورت نیاز به هر نوع روش عکس برداری از جمله اشعه ایکس یا سی تی اسکن با استفاده از تزریق ماده حاجب رنگی، ممکن است نیاز باشد که مصرف متفورمین را به طور موقت متوقف کنید.
• اگرچه این شرایط بسیار نادر می‌باشد، با این حال فرد ممکن است به شرایط اسیدوز لاکتیک مبتلا شود، در چنین شرایطی ماده خطرناک اسید لاکتیک در خون وجود خواهد داشت. اگر درد عضلانی غیرمعمول، مشکلات تنفسی، درد معده، سرگیجه، احساس سرماخوردگی یا احساس ضعف یا خستگی شدید دارید، بهتر است با پزشک خود تماس بگیرید و یا در موارد اضطراری، کمک‌های اورژانس را بخواهید.
• اتانول یا الکل ممکن است اثر متفورمین را در متابولیسم لاکتات تقویت کند، بنابراین باید از مصرف آن اجتناب گردد.

قبل از مصرف این دارو

در صورتی که به آن حساسیت دارید یا اگر تحت شرایط زیر می‌باشید از متفورمین استفاده نکنید:

• بیماری شدید کلیوی
• اسیدوز متابولیک یا کتواسیدوز دیابتی
• در صورت نیاز به جراحی یا هر نوع پرتونگاری یا سی تی اسکن با استفاده از ماده حاجب رنگی تزریقی، که ممکن است نیاز به قطع موقت مصرف متفورمین باشد.

اگر تا به حال شرایط زیر را تجربه کرده‌اید، این موارد را با پزشک خود در میان بگذارید:

• بیماری کلیوی (ممکن است عملکرد کلیه‌ها قبل از مصرف این دارو بررسی شوند)
• سطح بالای کتون در خون یا ادرار
• بیماری قلبی، نارسایی احتقانی قلب
• بیماری کبد
• اگر فرد تحت درمان با انسولین قرار داشته و یا از سایر داروهای دیابت خوراکی به صورت همزمان استفاده می‌نماید.
• ممکن است فرد به شرایط اسیدوز لاکتیکی که ماده خطرناک اسید لاکتیک در خون وجود دارد، مبتلا گردید. این حالت ممکن است در صورت وجود سایر شرایط پزشکی، عفونت شدید، الکلیسم مزمن یا در سنین 65 ساله یا بیشتر بروز یابد. از پزشک خود در مورد خطرات و عوارض جانبی احتمالی آن در مورد خودتان جویا شوید.
• اگر باردار هستید یا قصد بارداری دارید، دستورالعمل پزشک خود را در مورد استفاده از متفورمین رعایت کنید. کنترل دیابت در دوران بارداری بسیار مهم است و داشتن قند خون بالا ممکن است باعث ایجاد عوارضی در مادر و نوزاد شود. اگر در هنگام مصرف متفورمین باردار هستید، این مورد را به پزشک خود اطلاع دهید.
• متفورمین ممکن است تخمک‌گذاری را در یک خانم یائسه تحریک کند و ممکن است خطر بارداری ناخواسته را افزایش دهد. در مورد خطرات ناشی از آن با پزشک خود صحبت کنید.
• در حین استفاده از این دارو نباید شیر دهید.
• متفورمین را نباید به کودک در سنین کمتر از 10 سال داد. برخی از اشکال متفورمین برای استفاده توسط افراد جوان‌تر از 18 سال مورد تأیید نمی‌باشند.

نحوه مصرف متفورمین

متفورمین را دقیقاً مطابق پزشک خود مصرف کنید. تمام دستورالعمل‌های موجود در برچسب نسخه خود را دنبال کنید و تمام راهنماهای دارویی یا برگه دستورالعمل‌ها را بخوانید. پزشک ممکن است گاهی اوقات دوز شما را تغییر دهد. دقیقاً مطابق دستورالعمل، از دارو استفاده کنید.

متفورمین را با یک وعده غذایی میل کنید، مگر اینکه پزشک‌تان روش دیگری را به شما پیشنهاد دهد. برخی از فرم‌های متفورمین فقط یک بار در روز با وعده غذایی عصرانه مصرف می‌شود. در این مورد دستورالعمل پزشک خود را دنبال کنید.

قرص را نصف یا خرد نکنید بلکه آن را به صورت درسته قورت دهید.

داروهای مایع را با دقت اندازه گیری کنید. قبل از اندازه گیری دوز، داروی سوسپانسیون را تکان دهید. از سرنگ دوز قرار گرفته در جعبه دارو یا از یک دستگاه اندازه گیری دوز دارویی (نه یک قاشق آشپزخانه) استفاده کنید.

برخی از قرص‌ها با روکش ساخته می‌شوند که در بدن جذب نمی‌شوند و ذوب نمی‌شوند. بخشی از این روکش‌ها ممکن است در مدفوع شما ظاهر شود. این طبیعی است و باعث نمی‌شود که دارو تاثیر کمتری  داشته باشد.

ممکن است قند خون کم (هیپوگلیسمی) داشته باشید و احساس گرسنگی، سرگیجه، تحریک‌پذیری، گیجی، اضطراب یا لرزش کنید. برای درمان سریع هیپوگلیسمی، یک ماده غذایی که قند خون را به سرعت بالا می‌برد (مانند آب میوه، آب نبات سخت، کراکر، کشمش یا نوشابه غیر رژیمی) بخورید یا بنوشید.

در صورت ابتلا به هیپوگلیسمی شدید، پزشک ممکن است کیت تزریق گلوکاگون را تجویز نماید. مطمئن شوید که خانواده یا دوستان نزدیک‌تان در صورت وجود وضعیت اورژانسی در شما، قادر به تزریق این ماده می‌باشند.

سطح قند خون می‌تواند تحت تأثیر استرس، بیماری، جراحی، ورزش، مصرف الکل یا حذف وعده‌های غذایی قرار بگیرد. قبل از تغییر دوز یا برنامه دارویی از پزشک خود این موارد را جویا شوید. اگر بیمار در معرض استرس (تب، تروما یا عفونت) باشد، ممکن است لازم باشد درمان با متفورمین را قطع کرده و انسولین تجویز گردد.

متفورمین تنها بخشی از یک برنامه درمانی کامل است که ممکن است شامل رژیم غذایی، ورزش، کنترل وزن، آزمایش منظم قند خون و مراقبت‌های ویژه پزشکی نیز باشد. دستورالعمل‌های پزشک خود را به صورت ویزیت‌های منظم دنبال کنید.

قرص متفورمین را در دمای اتاق و به دور از رطوبت، گرما و نور نگهداری کنید.

از آن جایی که این دارو ممکن است ویتامین B12 یا میزان جذب کلسیم را مختل نماید، بنابراین غلظت سرمی B12 را بطور دوره‌ای با درمان طولانی مدت کنترل کنید. پزشک ممکن است در هنگام مصرف این دارو به شما ویتامین B12 بیشتری را تجویز نماید. فقط مقدار ویتامین B12 را که پزشک تجویز کرده است مصرف کنید.

آیا متفورمین باعث بارداری می‌شود؟

قرص متفورمین ممکن است باعث تحریک تخمک‌گذاری در بیماران مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) یا در دوران قبل از یائسگی گردد.

عوارض جانبی متفورمین

در صورت بروز علائم واکنش آلرژیک به متفورمین: کهیر، تنفس دشوار، ورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو مصرف دارو را بعد از اطلاع پزشک خود قطع نمایید.

برخی از افراد با استفاده از این دارو شرایط اسیدوز لاکتیک را تجربه می‌کنند که می‌تواند شرایط کشنده‌ای باشد. حتی در صورت علائم خفیفی مانند:

• درد عضلانی غیرمعمول
• احساس سرما
• مشکلات تنفسی
• احساس سرگیجه، سبکی، خستگی یا ضعف بسیار
• درد معده، استفراغ
• ضربان قلب آهسته یا نامنظم

عوارض جانبی متفورمین معمولا ممکن است شامل موارد زیر باشد:

• افت قند خون
• حالت تهوع، ناراحتی معده
• اسهال

تداخل دارویی متفورمین

بسیاری از داروها می‌توانند با متفورمین تداخل داشته باشند و این امر باعث تاثیر کمتر یا افزایش خطر اسیدوز لاکتیک می‌شود. این موارد شامل داروهای بدون نسخه، ویتامین‌ها و محصولات گیاهی بدون نسخه می‌باشند.

1- داروهای فشارخون:

دیورتیک‌ها برای کاهش فشارخون استفاده می‌شوند و ممکن است قند خون شما را افزایش دهند. مصرف این داروها با متفورمین ممکن است در اثر متفورمین تاخل ایجاد کند. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:

• فروزماید
• هیدروکلروتیازید
• نیفدیپین، یک داروی کلسیم بلوکر است که برای کاهش فشارخون استفاده می‌شود. این ماده باعث افزایش میزان متفورمین در بدن می‌شود و ممکن است خطر عوارض جانبی متفورمین را افزایش دهد.

2- داروی کلسترول:

مصرف اسید نیکوتینیک با متفورمین ممکن است باعث کاهش تاثیر متفورمین در کاهش قند خون شود.

3- داروهای گلوکوم:

مصرف متفورمین با داروهای مورد استفاده در درمان گلوکوم ممکن است خطر اسیدوز لاکتیک را افزایش دهد. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:

• استازولامید
• برینزولامید
• دورزولامید
• متازولامید
• توپیرامات

مصرف متفورمین با توپیرامات، که برای درمان درد و تشنج عصبی استفاده می‌شود، ممکن است خطر اسیدوز لاکتیک را افزایش دهد. این داروها را نباید با هم استفاده کنید.

4- فنیتوئین:

مصرف متفورمین با فنیتوئین، که برای درمان تشنج استفاده می‌شود، ممکن است باعث شود که متفورمین در کاهش قند خون شما چندان موثر واقع نشود.

5- داروهای تجویزی برای مشکلات معده:

مصرف متفورمین با سایمتیدین، ​​که برای معالجه سوزش سر دل و سایر مشکلات معده استفاده می‌شود، ممکن است خطر اسیدوز لاکتیک را افزایش دهد. اگر متفورمین مصرف می‌کنید، پزشک ممکن است به جای سایمتیدین، ​​داروی دیگری را برای شما انتخاب کند.

6- فنوتیازین‌ها:

مصرف متفورمین با فنوتیازین‌ها، که داروهای ضد روانپریشی هستند، ممکن است باعث کاهش اثر متفورمین در کاهش قند خون شود. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:

• کلرپرومازین
• فلوفنازین
• پروکلروپرازین

7- داروهای هورمونی:

مصرف متفورمین با داروهای خاص هورمونی ممکن است باعث کاهش اثر متفورمین در کاهش قند خون شود. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:

کورتیکواستروئیدها (استنشاق و دهان) مانند:

• بودزونید
• فلوتیکازون
• پردنیزون
• بتامتازون

استروژن‌هایی مانند:

• داروی‌های هورمونی پیشگیری از بارداری، از جمله قرص‌های ضد بارداری یا پدها
• استروژن‌های کونژوگه
• استرادیول
• داروی سل

مصرف ایزونیازید با متفورمین ممکن است باعث کاهش تاثیر متفورمین در کاهش قند خون شود.

8- داروهای تیروئید:

مصرف متفورمین با داروهای خاص تیروئیدی ممکن است باعث کاهش اثرات متفورمین در کاهش قند خون گردد. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از:

• لووتیروکسین
• لیوتیرونین
• لئوتریکس

بهتر است پزشک خود را در جریان تمام داروهای مصرفی فعلی خود قرار دهید.

منابع:

1. https://www.medicalnewstoday.com/articles/metformin-oral-tablet#interactions
2. https://www.drugs.com/metformin.html
3. https://www.rxlist.com/consumer_metformin/drugs-condition.htm