هیپوگلیسمی چیست و چگونه می‌توان از آن پیشگیری کرد؟
هیپوگلیسمی به شرایطی گفته می‌شود که قند خون بدن (گلوکز)، یعنی اصلی‌ترین منبع انرژی بدن، بیش از اندازه پایین است. البته با وجود آن که در اغلب موارد هیپوگلیسمی به موارد مربوط به درمان دیابت مرتبط است، اما در برخی شرایط نادر دیده شده که این وضعیت در افرادی که تحت درمان دیابت نیستند نیز بروز کرده است.
همچون تب، هیپوگلیسمی نیز یک بیماری نیست بلکه می‌تواند نشانه‌ای از یک بیماری باشد. هیپوگلیسمی اگر میزان گلوکز از 70 mg/dl کمتر باشد می‌تواند خطرناک باشد و بنابراین در چنین شرایطی درمان آن ضروری به نظر می‌رسد. درمان ضروری و فوری هیپوگلیسمی شامل خوردن و نوشیدن مواد با قند بسیار بالا است.
با این مقدمه، نوبت به آن رسیده که بحث اصلی خود در مورد هیپوگلیسمی را آغاز کنیم. در ادامه به علائم و در کل هر آن چه که به این بیماری مرتبط است خواهیم پرداخت.
علائم هیپوگلیسمی
گفتیم که هیپوگلیسمی به معنای پایین بودن سطح قند خون است. این وضعیت علائمی دارد از جمله:
- ضربان قلب نامنظم
- خستگی
- اضطراب
- تحریک‌پذیری
- گرسنگی
- ضعف
- گریه در حین خواب
- تعریق
با شدیدتر شدن هیپوگلیسمی ممکن است علائم زیر بروز یابند:
- گیجی (از جمله رفتار غیرطبیعی و یا عدم توانایی برای انجام کارهای معمولی)
- اختلالات بصری مانند تاری دید
- تشنج
- از دست دادن هوشیاری
علل هیپوگلیسمی
برای درک بهتر هیپوگلیسمی در راستای معرفی علل احتمالی آن، بهتر است که با سازوکار بدن در راستای جذب قند خون آشنا شوید. هنگامی که مواد غذایی مختلف وارد بدن می‌شوند، بدن برای جذب کربوهیدرات از غذاها مانند ماکارونی، برنج، نان و ... آن‌ها را تجزیه کرده و سپس کربوهیدرات را به انواع مختلف مولکول‌های قند از جمله گلوکز تبدیل می‌کند. گلوکز منبع اصلی انرژی در بدن است، اما (و این اما مهم است) نمی‌تواند وارد بافت‌ها و سلول‌های بدن شود مگر آن که انسولین وجود داشته باشد. انسولین هورمونی است که توسط پانکراس یا همان لوزالمعده تولید می‌شود.
زمانی که سطح گلوکز در بدن افزایش می‌یابد، سلول‌های بتا در پانکراس موجب ترشح و آزادسازی انسولین می‌شوند و این انسولین، ورود گلوکز به بافت‌ها و سلول‌های بدن را در پی دارد و به این ترتیب سوخت و انرژی مورد نیاز برای عملکرد سلول‌های بدن تأمین می‌گردد. گفتنی است که هر اندازه گلوکز باقی بماند در کبد و ماهیچه‌ها به صورت گلیکوژن ذخیره می‌شود.
حال اگر برای چند ساعت هیچ غذایی وارد بدن نشود، هورمون دیگری از پانکراس با نام گلوکوگان آن گلوکز ذخیره شده در کبد که با نام گلیکوژن معرفی شد را آزاد کرده و باری دیگر انرژی بدن را تأمین می‌کند و به این ترتیب سطح قند خون بدن عمدتاً در یک بازه‌ی ثابت باقی می‌ماند تا زمانی که دوباره غذا وارد بدن شود.
البته افزون بر تبدیل گلیکوژن موجود در کبد به گلوکز، خود بدن نیز توانایی ساخت و تولید گلوکز را دارد و این امر علاوه بر کبد در کلیه نیز اتفاق می‌افتد.
اکنون با این توضیحات می‌توان به معرفی علل هیپوگلیسمی پرداخت. هیپوگلیسمی به عنوان افت قند خون در اغلب موارد ناشی از مصرف داروهای درمانی دیابت است. دیابت نوع یک و نوع دو هر دو موجب می‌شوند که گلوکز در سطح خون افزایش یابد و شرایطی خطرناک پیش آید. برای رفع این مشکل، بیمار یا انسولین و یا داروهای درمانی دیابت مصرف می‌کند تا نتیجه‌ی آن کاهش سطح گلوکز در خون باشد. اما اگر انسولین یا سایر داروهای دیابت توسط بیمار زیاد مصرف شوند گلوکز به شدت کاهش یافته و هیپوگلیسمی رخ می‌دهد. البته اگر بیمار انسولین و یا داروهای درمان دیابت مصرف کند و پس از آن غذا نخورد و یا زیاد ورزش کند نیز احتمال هیپوگلیسمی وجود دارد.
اما به جز دیابت برخی علل و عوامل دیگر نیز هستند که ممکن است موجب بروز هیپوگلیسمی‌شوند، هر چند که افرادی که داروهای دیابت مصرف نمی‌کنند خیلی به ندرت به هیپوگلیسمی دچار می‌شوند. از جمله‌ی این عوامل می‌توان به موارد زیر اشاره داشت:
- برخی داروها (به جز داروهای دیابتی، برخی داروهای دیگر نیز موجب بروز هیپوگلیسمی می‌شوند. مانند Qualaquin که برای درمان مالاریا مصرف می‌شود.)
- نوشیدن بیش از حد الکل (مصرف زیاد الکل بدون مصرف غذا می‌تواند موجب جلوگیری از آزاد شدن گلیکوژن توسط کبد شود و هیپوگلیسمی را به همراه داشته باشد.)
- برخی بیماری‌های وخیم (برخی از بیماری‌های وخیم مانند هپاتیت شدید و اختلالات کلیوی می‌توانند در بروز افت شدید قند خون نقش داشته باشند.)
- گرسنگی درازمدت
- کمبود هورمون (کمبود برخی هورمون‌ها مانند هورمون رشد می‌تواند در هیپوگلیسمی نقش داشته باشد.)
- تولید بیش از حد انسولین
هیپوگلیسمی بعد از مصرف غذا
در اغلب موارد هیپوگلیسمی در زمان ناشتا، یعنی زمانی که غذایی خورده نشده، رخ می‌دهد. اما جالب است بدانید که این وضعیت گاه درست پس از مصرف غذا اتفاق می‌افتد. در واقع هیپوگلیسمی زمانی پس از مصرف غذا رخ می‌دهد که بدن به اندازه کافی انسولین تولید نمی‌کند و انسولین اضافی تولیدشده توسط بدن می‌تواند در نهایت به افت قند خون منجر شود. این نوع هیپوگلیسمی با عنوان هیپوگلیسمی واکنشی یا پست‌پراندیال شناخته می‌شود.
عوارض هیپوگلیسمی
اگر بارها علائم هیپوگلیسمی نادیده گرفته شوند، احتمال کاهش آگاهی و هوشیاری وجود دارد زیرا سوخت مغز نیز از گلوکز تأمین می‌شود. افزون بر این، افت قند خون می‌تواند به موارد زیر نیز منجر شود:
- غش
- از دست دادن هوشیاری
- مرگ
- سقوط از ارتفاع
- تصادف
پیشگیری از هیپوگلیسمی
اگر به دیابت مبتلا هستید، برای پیشگیری از هیپوگلیسمی نباید به هیچ عنوان دوز داروها را بدون مشورت با پزشک افزایش دهید. همواره باید تحت نظر پزشک باشید و دستورات او را به طور دقیق انجام دهید. ضمناً در طی روز با استفاده از دستگاه، میزان قند خون خود را بررسی کنید تا در صورت پایین بودن برای بالا آوردن آن اقدام کنید. همیشه یک کربوهیدرات که سریع واکنش نشان می‌دهد مانند آبمیوه و یا قرص‌های گلوکز همراه داشته باشید تا در صورت بروز افت قند خون با مصرف آن وضعیت قند خون طبیعی شود.
اما اگر به دیابت مبتلا نیستید، باید همواره به وضعیت تغذیه خود رسیدگی کنید و مواظب باشید که بدن‌تان خالی از مواد غذایی نشود. ضمناً مصرف زیاد الکل نیز به هیچ عنوان نباید انجام شود چرا که علاوه بر هیپوگلیسمی خطرهای دیگری نیز در پی دارد.
منابع:
آرش شمسی
آرش شمسی هستم. فلسفه می‌خوانم و می‌نویسم. ولی پیش از هر فلسفیدنی، بر سلامت می‌بایست متمرکز بود. چه آن‌که به قول شوپنهاور: «یک شاه بیمار از یک گدای سالم بدبخت‌تر است». امیدوارم آن‌چه که ترجمه می‌کنم، به کارتان بیاید.
I'm Arash Shamsi. A Writer. I write philosophy and live with philosophers. But health is more important than philosophy. In here, I translate the best articles about health, fitness and etc.
