آزمایش دی دایمر یا تشخیص لخته خون چیست؟

دی دایمر یکی از قطعات پروتئینی است که هنگام حل شدن لخته خون در بدن ایجاد می‌شود. به طور معمول غیر قابل کشف یا در سطح بسیار کم قابل تشخیص است مگر اینکه بدن در حال تشکیل و از بین بردن لخته‌های خون باشد. بنابراین، سطح آن در خون می‌تواند به میزان قابل توجهی بالا رود. D-dimer test این ماده را در خون تشخیص می‌دهد.

هنگامی که رگ یا بافت خونی آسیب دیده و خون‌ریزی می‌کند، فرایندی به نام هموستاز توسط بدن آغاز می‌شود تا لخته خون ایجاد شده و خون‌ریزی را محدود و درنهایت متوقف نماید. در طی این فرایند رشته‌هایی از جنس پروتئین بنام فیبرین تولید می‌کند که به هم وصل شده تا یک شبکه فیبرین ایجاد کنند. این شبکه به همراه پلاکت‌ها به نگه داشتن لخته خون تشکیل دهنده در محل آسیب تا زمان بهبودی، کمک می‌کنند.

وقتی منطقه برای بهبودی زمان داشته باشد و دیگر لخته لازم نباشد، بدن از آنزیمی به نام پلاسمین استفاده می‌کند تا لخته را به قطعات کوچک خرد کند تا بتواند از آن خارج شود. قطعات فیبرین در حال تجزیه در لخته به محصولات تخریبی فیبرینی (آزمایش FDP) نامیده می‌شود که از قطعات مختلفی با اندازه‌های متفاوتی از فیبرین متقاطع تشکیل شده است.

یکی از محصولات نهایی تخریب فیبرین تولید شده دی دایمر است که می‌تواند در صورت وجود در یک نمونه خون اندازه گیری شود. سطح D-dimer در خون می‌تواند به طور قابل توجهی افزایش یابد این در صورتی است که شکل گیری قابل توجهی از آن وجود داشته و لخته شدن فیبرین در بدن ایجاد گردد.

آزمایش دی دایمر چیست؟

برای فردی که در معرض خطر کم یا متوسط ​​برای لخته شدن خون (ترومبوز) و یا آمبولی ترومبوتیک قرار دارد، قدرت تست دی دایمر این است که می‌توان از آن در یک مرکز اورژانس بیمارستان استفاده کرد تا احتمال حضور لخته را تعیین کند. یک تست منفی دی دایمر (سطح پایین‌تر از مقادیر تعیین شده) نشان می‌دهد که بسیار بعید است که یک لخته خونی وجود داشته باشد. با این حال، آزمایش D-dimer مثبت نمی‌تواند وجود لخته را پیش‌بینی کند یا خیر. این نشان می‌دهد که روش‌های تشخیصی بیشتر مورد نیاز است (به عنوان مثال، سونوگرافی، سی تی آنژیوگرافی)

عوامل و شرایط مختلفی در تشکیل نامناسب لخته خون وجود دارد. یکی از شایع‌ترین این شرایط ترومبوز وریدهای عمقی یا (DVT) است که شامل تشکیل لخته در رگ‌های عمیق بدن، بیشتر اوقات در اندام‌های تحتانی مانند پاها است. ممکن است این لخته‌ها بسیار بزرگ شوند و جریان خون در پاها را مسدود کنند و باعث ورم، درد و آسیب بافت شوند.

امکان جا شدن یک قطعه از لخته و حرکت آن به سایر نقاط بدن وجود دارد. این لخته می‌تواند در ریه‌ها قرار بگیرد و باعث آمبولی ریوی شود. آمبولی ریه ناشی از DVT بیش از 300000 نفر در ایالات متحده سالانه مبتلا می‌سازد.

در حالی که لخته‌ها معمولاً در رگ‌های پاها تشکیل می‌شوند، ممکن است در مناطق دیگر نیز تشکیل گردند. اندازه گیری‌های دی دایمر می‌تواند برای کمک به تشخیص لخته در هر یک از این مناطق استفاده شود. به عنوان مثال، لخته شدن در عروق کرونر علت انفارکتوس میوکارد (سکته قلبی) است.

لخته‌ها ممکن است روی لایه پوشاننده قلب یا دریچه‌های آن شکل بگیرند، به ویژه هنگامی که قلب ضربان نامنظم  (فیبریلاسیون دهلیزی) داشته یا دریچه‌ها آسیب دیده باشند. لخته‌ها هم‌چنین می‌توانند در شریان‌های بزرگ تشكیل شوند یا به عنوان اثار ناشی از تنگی و آسیب ناشی از آترواسكلروز ایجاد شوند. قطعه‌هایی از چنین لخته‌هایی ممکن است شکسته شوند و باعث ایجاد آمبولی شوند که شریان را در اندام دیگری مانند مغز (باعث سکته مغزی) یا کلیه‌ها مسدود کنند.

اندازه گیری‌های دی دایمر ممکن است به همراه تست‌های دیگر برای تشخیص انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC) درخواست داده شود. DIC یا لخته درون عروقی منتشره شرایطی است که در آن عوامل لخته شدن فعال شده و سپس در بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این لخته‌های خون ریز و بی‌شمار ایجاد شده، در عین حال می‌توانند فرد مبتلا را در معرض خون‌ریزی بیش از حد قرار دهند. این یک شرایط پیچیده و گاه خطرناک برای زندگی است که می‌تواند از شرایط مختلفی از جمله برخی از اعمال جراحی، سپسیس، گزش مارهای مسموم، بیماری کبد و پس از زایمان ناشی شود. سطح D-dimer به طور معمول در DIC بسیار بالا می‌رود.

از تست دی دایمر در چه مواردی استفاده می‌شود؟

آزمایش D-dimer برای کمک به رد وجود لخته خون نامناسب (ترومبوز) استفاده می‌شود. برخی از شرایطی که از آزمایش D-dimer برای کمک به رد استفاده می‌شود شامل موارد زیر است:

• ترومبوز عمقی ورید (DVT)
• آمبولی ریوی (PE)
• سکته

هم چنین این آزمایش برای تعیین اینکه آیا نیاز به انجام آزمایشات بیشتر برای کمک به تشخیص بیماری‌ها و شرایطی که باعث انعقاد نامناسب خون می‌شوند وجود دارد یا نه، ممکن است مورد استفاده قرار می‌گیرد.

سطح D-dimer ممکن است برای کمک به تشخیص انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC) و برای نظارت بر اثر بخشی درمان DIC استفاده شود.

این تست چه زمانی درخواست می‌گردد؟

آزمایش دی دایمر معمولاً هنگامی انجام می‌شود که شخصی با علائم یک بیماری جدی به اورژانس مراجعه کند (مثلاً درد قفسه سینه و مشکل در تنفس).

این آزمایش ممکن است هنگامی انجام شود که شخصی علائم ترومبوز ورید عمقی داشته باشد، مانند:

• درد پا یا حساسیت پا، معمولاً در یک پا
• ورم ساق پا
• تغییر رنگ پا

این آزمایش ممکن است هنگامی درخواست داده شود که شخصی علائم آمبولی ریوی از قبیل موارد زیر را تجربه نماید:

• تنگی نفس ناگهانی
• سرفه (خون موجود در خلط)
• درد قفسه سینه
• ضربان قلب سریع

دی دایمر به ویژه هنگامی مفید است که پزشک به مواردی به غیر از ترومبوز ورید عمقی یا آمبولی ریوی که باعث ایجاد علائم می‌شود، شک نماید. این یک روش سریع و غیر تهاجمی برای کمک به رد کردن لخته شدن غیرطبیعی یا بیش از حد به عنوان علت اصلی می‌باشد. با این حال، زمانی که احتمال آمبولی ریوی براساس استناد‌های بالینی بسیار باشد، نباید از این تست استفاده گردد.

هنگامی که فردی علائم انعقاد داخل عروقی منتشر(DIC)  مانند خون‌ریزی لثه، حالت تهوع، استفراغ، درد شدید عضلات و شکم، تشنج و کاهش خروج ادرار را داشته باشد، ممکن است آزمایش خون دی دایمر به همراه PT، PTT، فیبرینوژن و شمارش پلاکت‌ها، برای کمک به تشخیص بیماری درخواست داده شود. D-dimer هم‌چنین ممکن است در فواصل زمانی که شخصی تحت معالجه DIC قرار دارد برای کمک به ارزیابی پیشرفت بیماری مورد استفاده قرار گیرد.

تفسیر آزمایش دی دایمر

نتیجه آزمایش دی دایمر نرمال یا منفی (سطح D-dimer در زیر آستانه از پیش تعیین شده قرار دارد) بدین معنی است که به احتمال زیاد فرد آزمایش شده وضعیت حاد یا بیماری حادی نداشته که باعث ایجاد و لخته شدن غیرطبیعی خون شود. بیشتر پزشکان بر این باورند که یک آزمایش منفی معتبر انجام شده زمانیست که آزمایش برای افراد در معرض خطر کم تا متوسط ​​برای ترومبوز قرار دارند. این آزمایش برای کمک به رد لخته شدن به عنوان دلیل علائم مورد مشاهده، استفاده می‌شود.

نتیجه مثبت D-dimer ممکن است وجود سطح بالای غیرطبیعی از محصولات تخریبی فیبرین را نشان دهد. این حالت حاکی از آن است که ممکن است لخته شدن خون (ترومبوز) و تجزیه در بدن وجود داشته باشد، اما این مکان و دلیل را بیان نمی‌کند. به عنوان مثال، این حالت ممکن است ناشی از ترومبو آمبولی وریدی (VTE)  یا انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC)  باشد.

با این حال، یک دی دایمر افزایش یافته همیشه نشان دهنده وجود لخته نیست زیرا تعدادی از عوامل دیگر می‌توانند باعث افزایش سطح شوند. ممکن است در شرایطی که فیبرین تشکیل شده و سپس تجزیه می‌شود، سطح بالایی از این ماده دیده شود، مانند جراحی‌های اخیر، آسیب، عفونت، حمله قلبی و برخی سرطان‌ها یا شرایطی که فیبرین به طور عادی از بین نمی‌رود مانند بیماری کبد. بنابراین، دی دایمر معمولاً برای رد VTE در بیماران بستری (تنظیم زمان بستری) استفاده نمی‌شود.

فیبرین هم‌چنین در دوران بارداری تشکیل و تجزیه می‌شود، به طوری که ممکن است منجر به افزایش سطح دی دایمر شود. اما اگر DIC در زنی که باردار است یا در دوره مشکوک بلافاصله پس از زایمان قرار دارد، ممکن است از آزمایش دی دایمر در بارداری به همراه یک آزمایشPT، PTT، فیبرینوژن و پلاکت برای کمک به تشخیص وضعیت او استفاده شود. اگر زن دارای لخته‌های منتشره باشد، سطح دی دایمر وی بسیار بالا خواهد رفت.

آزمایش دید ایمر به عنوان یک آزمایش کمکی توصیه می‌شود. از آنجا که D-dimer یک آزمایش حساس است اما از ویژگی خاصی برخوردار نیست، فقط باید برای رد ترومبوز ورید عمقی (DVT) استفاده شود، نه برای تأیید یک تشخیص. هنگامی که احتمال بالینی آن بیماری زیاد باشد، نباید از آن برای آمبولی ریوی استفاده شود. هر دو سطح دید ایمر افزایش یافته و نرمال ممکن است نیاز به پیگیری داشته باشد و منجر به آزمایش تشخیصی بیشتری گردند. افرادی که تست‌های D-dimer مثبت دارند و افرادی که دارای خطر متوسط ​​تا زیاد برای DVT هستند، نیاز به مطالعه بیشتر با تصویربرداری تشخیصی دارند (مثل سی تی آنژیوگرافی)

هنگامی که برای نظارت بر درمان انعقاد درون عروقی منتشره از این تست استفاده می‌شود، کاهش سطح نشان دهنده درمان موثر است در حالی که افزایش سطح ممکن است نشان دهنده عدم کارایی درمان باشد.

چند نکته

غلظت دی دایمر در افراد مسن افزایش می‌یابد و آزمایش دی دایمر مثبت کاذب ممکن است با مقادیر بالای فاکتور روماتوئید، پروتئین دیده شده در افراد مبتلا به آرتریت روماتوئید مشاهده گردد. این آزمایش در کودکان به خوبی مورد مطالعه قرار نمی‌گیرد.

فاکتورهای خطر رایج برای لخته شدن خون نامناسب

برخی از عوامل خطرزا عبارتند از:

• جراحی عمده یا آسیب
• بستری شدن در بیمارستان یا زندگی در خانه سالمندان
• عدم تحرک طولانی مدت که این حالت می‌تواند شامل سفرهای طولانی با هواپیما، ماشین و غیره یا استراحت طولانی مدت در تختخواب باشد
• استفاده از روش‌های پیشگیری از بارداری یا جایگزینی هورمون درمانی
• شکستگی استخوان
• بارداری یا زایمان‌های اخیر
• سندرم آنتی فسفولیپید
• برخی سرطان‌ها
• اختلال لخته شدن ارثی مانند جهش فاکتور V لیدن
• سابقه قبلی ترومبوآمبولی وریدی (VTE)
• چاقی
• سیگار کشیدن

منابع:

1. https://labtestsonline.org/tests/d-dimer#:~:text=D%2Ddimer%20tests%20are%20used,Pulmonary%20embolism%20(PE)