هر آنچه که باید درباره آرام‌بخش‌های دارویی و گیاهی بدانید
آرام‌بخش‌های دارویی
آرام‌بخش‌ها گروهی از داروها هستند که سرعت فعالیت مغز را کاهش داده و اثرات آرام کننده و خواب آور به همراه دارند. آرام‌بخش‌های دارویی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
1- باربیتورات‌ها
این داروها را می‌توان به صورت جداگانه یا همراه با داروهای بیهوشی مصرف کرد. از این داروها گاها برای درمان اختلالات تشنجی نیز استفاده می‌شوند. باربیتورات‌ها فعالیت سیستم عصبی مرکزی را کاهش می‌دهند و عمدتا برای آرام کردن بیماران یا تحریک و تداوم خواب مورد استفاده قرار می‌گیرند. از جمله این داروها می‌توان به پنتوباربیتال و فنوباربیتال اشاره کرد.
2- بنزودیازپین‌ها
بنزودیازپین‌ها پرمصرف‌ترین داروهای آرام‌بخش هستند. این آرام‌بخش‌ها به علت اثربخشی بیشتر و خطر کمتر، برای درمان اضطراب، جایگزین باربیتورات‌ها شده‌اند. این داروها برای درمان تشنج نیز کاربرد دارند. از دیگر کاربردهای بنزودیازپین‌ها می‌توان درمان اسپاسم‌های عضلانی و اضطراب پیش از درمان‌های پزشکی را نام برد.
زاناکس (آلپرازولام)، والیوم (دیازپام)، لورازپام، کلردیازپوکساید، تریازولام، اگزازپام، کلونازپام از جمله بنزودیازپین‌ها هستند. فلونیترازیپام یک بنزودیازپین کوتاه اثر است که ده برابر از والیوم قوی‌تر است.
در نیمه نخست قرن بیستم، دارودرمانی برای اضطراب و بی‌خوابی به باربیتورات‌ها وابسته بود، اما در نیمه دوم قرن بنزودیازپین‌ها جای آن را گرفته و به داروی اصلی درمان این مشکلات تبدیل شدند. یکی از علل کنار زده شدن باربیتورات‌ها این بود که این داروها می‌توانند سبب ایجاد تحمل، وابستگی فیزیکی، و علائم ترک جدی شوند. به هر حال، امروزه باربیتورات‌ها هنوز به عنوان داروهای ضد تشنج (فنوباربیتال) یا بیهوشی (تیوپنتال) کاربرد دارند.
3- داروهای خواب آور
این داروها روی نوع خاصی از گیرنده‌ها در سیستم اعصاب مرکزی (BZ1ها) اثر می‌گذارند. زولپیدم، اسزوپیکلون، و زالپلون از جمله داروهای خواب آور هستند. داروهای خواب آور در برخی افراد عوارضی چون توهم و روانپریشی ایجاد می‌کنند. این آرام‌بخش‌ها نباید به صورت طولانی مدت مصرف شوند.
عوارض جانبی آرام‌بخش‌ها
عوارض جانبی آرام‌بخش‌ها شبیه اثرات الکل است. علاوه بر اثرات آرام‌بخش، این داروها می‌توانند منجر به عوارض زیر شوند:
- خستگی، سرگیجه و گیجی
- مشکلات در حرکت و حافظه
- ضربان قلب و تنفس آهسته، که در ترکیب با الکل بدتر می‌شود
- افزایش ریسک زمین خوردن
- بدتر شدن علائم افسردگی و اضطراب
- نقص حافظه و قضاوت
- تغییر خلق و رفتار نامناسب
- ریسک وابستگی و اعتیاد
- ریسک مرگ ناشی از اوردوز، عمدی یا غیر عمدی
وابستگی و اعتیاد به آرام‌بخش‌ها
ریسک وابستگی و اعتیاد برای هر سه نوع آرام‌بخش وجود دارد. اعتیاد به معنای میل شدید به استفاده از یک دارو است، حتی زمانی که روی کار و زندگی شخصی فرد اثرات منفی می‌گذارد. فرد معتاد احساس می‌کند نمی‌تواند مصرف دارو را قطع کند.
وابستگی زمانی رخ می‌دهد که بدن یاد می‌گیرد به دارو وابسته باشد. این حالت می‌تواند بدون اعتیاد هم رخ دهد، اما اغلب همراه با اعتیاد است. اگر به یک دارو وابسته شوید، مجبورید برای بدست آوردن اثر اولیه، دوز بالاتری از آن را استفاده کنید، یا در صورتی که مصرف دارو را متوقف کنید، دچار عوارض جسمی و روانی خواهید شد. به این دو حالت به ترتیب سندرم تحمل و سندرم ترک می‌گویند.
اگر مدتی است به طور منظم آرام‌بخش استفاده می‌کنید، نباید به صورت ناگهانی مصرف آن را ترک کنید، چرا که این کار می‌تواند علائم شدید ترک، مانند تشنج، را به همراه داشته باشد. برای توقف دارو، باید به کمک پزشک، تدریجا دوز مصرفی آن را کاهش دهید.
آرام‌بخش‌های گیاهی
هزاران سال است در سراسر جهان از آرام‌بخش‌های گیاهی برای درمان بی‌خوابی و اضطراب استفاده می‌شود. امروزه به علت توسعه داروهای شیمیایی، مصرف داروهای گیاهی کم رنگ شده و در خطر فراموشی قرار گرفته است.
در ادامه تعدادی از مهم‌ترین آرام‌بخش‌های گیاهی را که عمدتا در طب سنتی ایرانی کاربرد دارند، معرفی خواهیم کرد. درحالی که علی‌رغم قدمت و گستره استفاده از آرام‌بخش‌های گیاهی، شواهد پژوهشی مبنی بر اثربخشی آن‌ها اندک است، مواردی را گزینش کرده‌ایم که روی آن‌ها مطالعه صورت گرفته است.
1- گشنیز
بخش‌های متنوع گشنیز مانند دانه، برگ، گل و میوه آن در طب سنتی ایرانی مورد استفاده قرار می‌گیرد. گشنیز خواص آرام‌بخش دارد و در پژوهشی که روی موش ها انجام گرفت، دانه این گیاه فعالیت‌های خودبخودی موش‌ها را کاهش داده و خواص خواب آور به همراه داشت.
2- گل سرخ
عصاره گل سرخ از کاسبرگ و گلبرگ‌های آن استخراج می‌شود و دارای 300 ترکیب متنوع است. عصاره گل سرخ فعالیت سیستم سمپاتیک را کاهش داده و سیستم پاراسمپاتیک را تقویت می‌کند. این گیاه علاوه بر اثرات پزشکی بسیار، اثرات آرام‌بخش، ضد افسردگی و ضد اضطرابی نیز دارد.
3- اسطوخودوس
اسطوخودوس یک داروی گیاهی آرام‌بخش است که اثرات ضدافسردگی و ضدصرع نیز دارد. پژوهشی روی مقایسه گیاه اسطوخودوس و دیازپام روی موش‌ها نشان داد که این دارو دارای اثرات تسکین دهنده و ضد اضطراب است.
4- زعفران
زعفران، گران قیمت‌ترین گیاه جهان است. این گیاه به طور سنتی برای پیشگیری از بی‌خوابی استفاده می‌شد. اما پژوهش‌ها نشان می‌دهد که زعفران اثرات آرام‌بخش و خواب‌آور نیز به همراه دارد. بر اساس مطالعات انجام شده روی زعفران، این گیاه به تنهایی طول زمان خواب را افزایش می‌دهد و هیچ اثر منفی‌ای روی هماهنگی حرکات به همراه ندارد.
5- مریم گلی
مریم گلی به علت داشتن خواص آرام‌بخش و ضد اضطراب در پزشکی سنتی ایرانی کاربرد فراوان داشته است. پژوهش‌های انجام شده روی این گیاه نیز وجود اثرات آرام‌بخش را در آن تایید کرده‌اند.
6- سنبل الطیب
اثرات آرام‌بخش سنبل الطیب در آثار بقراط و دیگر پزشکان یونان باستان ذکر شده است. پژوهش‌های متنوعی نیز اثرات آرام‌بخش این گیاه را تایید کرده‌اند. نتایج یکی از مطالعات نشان داد که مصرف دراز مدت سنبل الطیب نسبت به بنزودیازپین‌ها عوارض جانبی کمتری ایجاد می‌کند. مصرف این گیاه در بارداری و شیردهی نیز خطری به همراه ندارد و سازمان غذا و داروی آمریکا استفاده از سنبل الطیب را در مواد غذایی مجاز اعلام کرده است.
از جمله دیگر گیاهان آرام‌بخش دارویی می‌توان رازک، کاوکاوا، عناب، فلوس، خار مریم، صمغ پسته، رازیانه، علف چای، بابونه، بهارنارنج، اسفناج و وارنگ بو (فرنجمشک) را نام برد.
منابع:
مطالب مرتبط
سوگند صفری
فارغ‌التحصیل روان‌شناسی
علاقه‌مند به ترجمه و نویسندگی
My name is sogand safari and i have a BA in psychology.
I'm interested in translation and writing.
