بازی درمانی چیست؟ انواع تکنیک‌های بازی درمانی و سرگرمی

روش‌های مختلف بازی درمانی و کاربرد آن در درمان اختلالات

همان طور که از نام این روش پیداست، بازی درمانی شامل درمان‌ها و تکنیک‌هایی می‌گردد که از بازی به عنوان گزینه درمانی استفاده می‌گردد. این روش سابقه طولانی داشته و حتی به عنوان یک رشته دانشگاهی مورد تدریس قرار می‌گیرد.

اخیرا بازی درمانی به عنوان اصطلاح و بهبود طیف متنوعی از اختلالات از طیف اختلال اوتیسم (ASD) گرفته تا اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) مورد انجام قرار گرفته است. بازی درمانی هم‌چنین در کودکان و بزرگسالان با عملکرد طبیعی به کار رفته است تا تاثیرات آن‌ها مورد استفاده قرار گیرد.

بازی درمانی چیست؟

طبق نظریه بازی درمانی این روش نوعی درمان است که از دهه 1930 در روانپزشکی وجود داشته و احتمالاً صدها یا حتی هزاران سال از آن زمان گذشته است.

می‌توان گفت نقش بازی درمانی در کودکان که در طی این جلسات دنبال می‌شود این است که، روانپزشکان به این نتیجه رسیدند که کودکان حتی در زمان صحبت کردن با روانشناسان نیز قادر نیستند به اندازه زمانی که فعالیت‌های مورد علاقه‌شان را انجام می‌دهند اسرار درونی خودشان را بر ملا کنند. این فعالیت‌های مورد علاقه می‌تواند شامل مواردی مانند بازی کردن با اسباب بازی‌های مورد علاقه، حیوان خانگی و یا دوستان‌شان باشد.

بازی درمانی کودک، روشی برای کنار آمدن با کودک است که از سطح رشد بی‌نظیر آن‌ها استقبال می‌کند و به دنبال راه‌های کمک به "زبان" بازی کودک می‌باشد.

بازی درمانی به کودکان اجازه می‌دهد تا احساسات پیچیده خود را مرتب نمایند و از بازی برای برقراری ارتباط در سطح وبا سرعت او استفاده می‌کند بدون این که احساس تهدید یا بازجویی داشته باشد.

این حالت می‌تواند جنبه اصلی بازی درمانی به حساب بیاید چرا که درمان‌های سنتی اغلب می‌توانند برای کودکان و بزرگسالان احساس ترس و وحشت ایجاد نمایند و لزوما منجر به ایجاد محیطی مناسب برای بیان احساسات خود آن‌ها نمی‌شود.

نحوه بازی درمانی

به طور خلاصه روش انجام این تکنیک بدین گونه است درمانگران به مراجعه کنندگان خود که می‌توانند کودک یا فردی بزرگسال باشد اجازه می‌دهند تا در طی برگزاری جلسات بازی کنند. این حالت می‌تواند روشی غیر مستقیم باشد و به مراجعه کننده اجازه بازی با شن را بدهد تا استرس او را کاهش دهد و یا در مورد روابط خانوادگی خود به صورت داستان‌وار اطلاعاتی از او بگیرد.

روش‌های بازی بستگی به سن و سال مراجعه کننده خواهند داشت و می‌تواند با آن‌ها سازگار شود. به عنوان مثال کودکان کم سن و سال‌تر نسبت به نوجوانان و بزرگسالان به روش‌های مختلفی بازی می‌کنند. ایده بازی درمانی این است که به افراد اجازه دهیم تا در شرایط راحت‌تری قرار بگیرند و نسبت به جلسات مشاوره سنتی، خودشان به بازگویی احساسات خود تمایل نشان دهند.

انواع تکنیک‌های بازی درمانی

درست همان‌طور که کودکان به روش‌های مختلفی بازی می‌کنند، انواع مختلف بازی درمانی وجود دارد. به عنوان مثال:

1. بازی درمانی غیر مستقیم
2. عروسک‌ها، حیوانات و سایر اسباب بازی‌هایی که در آن‌ها هدف وانمود کردن باشد
3. تفسیر بازی برای محتوای عاطفی
4. بازی درمانی مستقیم
5. تفسیر کشیده‌ها بر پایه محتوای احساسی
6. نقاشی کشیدن به منظور بیان احساسات

برخی از انواع تکنیک‌های سرگرمی

1- توپ بازی:

به عنوان مثال در یک جلسه درمانی گروهی ممکن است درمانگر یا روانشناس به صورت نوبتی توپی را به سمت هر نفر پرتاب کند. با رسیدن توپ به هر نفر، آن فرد باید مطلبی خوشحال کننده را برای دیگران بازگو کند.

2- بازی با عروسک‌های مخملی:

درمانگر ممکن است چند عروسک مخملی را برای مراجعه کننده آماده کند و یا از خود آن‌ها بخواهد تا در طی جلسات درمانی همراه خود داشته باشند. این کار به حفظ آرامش کودک کمک خواهند کرد.

3- دکتر بازی:

به عنوان مثال کودکی که به تازگی تحت یک عمل جراحی استرس‌زا قرار گرفته ممکن است یک فرآیند پزشکی را بر روی حیوانات مخملی خود انجام دهد بدین ترتیب قادر خواهد بود احساسات خود را کنترل کند.

4- بازی با عروسک بچه:

به عنوان مثال یک درمانگر ممکن است از یک عروسک بچه برای مدل سازی رفتارهای مثبت بر روی کودک استفاده نماید و یا ممکن است از کودک بخواهد تا با عروسک بچه بازی کند و بدین ترتیب غرایز او را درک کند. در طی این جلسات ممک است بدرفتاری‌های والدین نسبت به کودک نیز در صورت وجود نمایان شود.

5- تلفن بازی با اسباب بازی‌ها:

به عنوان مثال درمانگر و کودک هر یک ممکن است دارای یک اسباب بازی باشند و درمانگر از طریق تماس تلفنی سوالات خود را از کودک می‌پرسد. بدین ترتیب کودک ممکن است راحت‌تر به سوالات پاسخ هد و اگر احساس ناراحتی کند به راحتی تلفن را قطع کند.

6- بازی سحر و جادو:

درمانگر ممکن است یک گلوله جادویی را به کودک بدهد و به او بگوید که می‌تواند سه آرزو داشته باشد. حداقل یکی از خواسته ها احتمالاً مربوط به یک مشکل در زندگی واقعی کودک خواهد بود.

7- بازی حباب:

روانشناس با استفاده از این حباب‌ها، با پرتاب و یا ترکاندن آن‌ها به راحتی می‌تواند به حفظ آرامش و برطرف نمودن استرس کودک کمک نماید.

8- بازی بلوک:

روانشناس ممکن است بلوک‌های ساختمانی را بسازد و از کودک بخواهد که توپی را به سمت آن‌ها پرتاب نموده و آن‌ها را خراب کند. بدین ترتیب به کودک کمک می‌کند تا عصبانیت خود را تخلیه کند.

9- بازی بالون:

یک روانشناس در یک جلسه گروهی از کودکان بخواهد تا یک بالون را تا مدت زمان ممکن در هوا نگه دارند. این حالت باعث تقویت پیوند و شکستن یخ‌های رابطه در یک جلسه گروهی می‌گردد.

10- بازی حسی:

روانشناس ممکن است اجازه دهد که کودک با کرم اصلاح بازی کند به این ترتیب که کودک کرم اصلاح را به اطراف پخش نموده، با آن مجسمه بسازد و یا حتی وانمود به تراشیدن کند. با این کار کودک می‌تواند خلاقیت خود را ابراز نموده و احساس آرامش و کنترل بیشتری کند.

استعاره‌ها و تکنیک‌های داستان پردازی در بازی درمانی

1- استعاره‌های بازی بتنی:

روانشناس ممکن است ده‌ها اسباب بازی را به کودک ارائه کند و سپس از او بخواهد اسباب بازی‌هایی را انتخاب کنند که نماینده اعضای خانواده باشد. این حالت می‌تواند به درمانگر در شناخت فکر و احساسات کودک نسبت به خانواده خود کمک نماید.

2- تکنیک لاک پشت:

روانشناس ممکن است یک لاک پشت عروسکی را به کودک بدهد و به او توضیح دهد که لاک پشت وقتی ناراحت می‌شود متوقف شده و وارد پوسته خود می‌شود، چشمان خود را می‌بندد و سه بار نفس عمیق می‌کشد. کودک می‌تواند این روند را با عروسک لاک پشتی خود انجام دهد و بدین ترتیب تکنیک‌های مدیریت خشم را بیاموزد.

3- دماسنج احساسات:

ممکن است به کودک یک دماسنج احساسات داده شود و طیف وسیعی از احساسات را با اعداد صفر یعنی چهره خندان تا ده یعنی اخمو نشان دهد. از او خواسته می‌شود تا احساسات خود را در هر منطقه نشان دهد. بر روی این دماسنج ممکن است عواملی که باعث خندان شدن چهره و یا اخمو شدن آن می‌گردد تشخیص داده شود.

4- داستان گویی:

یک درمانگر یا روانشناس ممکن است از کودک بخواهد تا داستانی روایت گونه را با عنوان "روزی یک بار" آغاز کند. این داستان ممکن است حالات روحی مانند ترس و امید را نشان دهد.

5- بازی‌سازی بیرونی:

کودک و روانشناس ممکن است با همکاری یکدیگر شخصیتی خیالی مانند اژدها را ایجاد کنند. این شخصیت می‌تواند نمایانگر یکی از مشکلات کودک مانند ترس باشد. در این حالت بعد از ایجاد این شخصیت خیالی روانشناس قادر خواهد بود بدون پرسش مستقیم از کودک، سوالاتی را در مورد ترس کودک از اژدها بپرسد.

6- کتاب درمانی:

روانشناس ممکن است داستان یا کتابی را که دارای مشکلی مشابه با مشکل کودک است بیابد و راه حلی را برای این مشکل بیابد. در حین خواندن داستان با کودک ممکن است سوالاتی را راجع به داستان از کودک بپرسد. به عنوان مثال "آیا تا به حال چنین احساسی را تجربه کرده‌اید؟"

تکنیک‌های نقش آفرینی در بازی درمانی

1- نقش بازی:

در این حالت ممکن است روانشناس و کودک وضعیتی را بازی کنند که کودک در آن احساس نگرانی می‌کند مانند روز اول مدرسه تا کودک بتواند آنچه را که احساس اضطراب می‌کند انجام دهد و بدین ترتیب احتمالاً متوجه می‌شود که جای نگرانی وجود ندارد.

2- بازی صحنه و لباس:

روانشناس و کودک ممکن است وانمود کنند که کودک در نقش پادشاه یا ملکه وارد سرزمینی می‌شوند. سپس روانشناس می‌تواند از کودک سوال کند که پادشاه یا ملکه جدید با قدرت خود می‌خواهد چه کاری انجام دهد؟ با این سوال روانشناس می‌تواند متوجه شود که کودک چه چیزهایی را دوست دارد و یا دوست ندارد.

3- بازی ابرقهرمانان:

ممکن است روانشناس از کودک بخواهد تا یک ابر قهرمان را با قدرت‌هایی که کودک دوست دارد، ترسیم نماید. سپس روانشناس می‌تواند به کودک کمک کند تا بفهمد که چگونه این نقاط قوت شخصی او نیز به اندازه توانایی‌های ابر قهرمان می‌توانند مفید واقع شوند.

بازی درمانی و تکنیک‌های هنرهای خلاقانه

1- زندگی خود را رنگی کنید:

به عنوان مثال روانشناس و کودک ممکن است با هم کار کنند تا بفهمند کدام یک از رنگ‌ها می‌توانند احساسات آن‌ها را نشان دهد (مانند آبی برای غمگین، قرمز برای عصبانیت، زرد برای خوشبختی، و غیره) سپس روانشناس می‌تواند از کودک بخواهد تا جدول زندگی خود با استفاده از رنگ‌ها برای نشان دادن احساسات، ترسیم نماید.

هم‌چنین ممکن است از او بخواهد تا جنبه‌های مختلف زندگی خود را، مانند مدرسه یا ورزش ترسیم کند.

2- نقشه آسیب:

به عنوان مثال روانشناس ممکن است از کودک بخواهد که یک حادثه تلخ در گذشته خود را ترسیم کند این حوادث می‌تواند زلزله یا هر نوع اتفاق دیگر بوده باشد. کودک سپس می‌تواند کاغذ را خرد کرده و آن‌ها را دور بریزد تا حس کنترل خود را بر روی حادثه مورد نظر احساس نماید.

سن بازی درمانی

در حالی که این تکنیک ممکن است بیشتر برای کودکان در نظر گرفته شود ولی برای بزرگسالان نیز می‌تواند بسیار مفید باشد.

بازی درمانی در منزل

از اهداف بازی درمانی که می‌تواند در منزل توسط والدین پیگیری شود برای درمان اختلالات مختلف در کودکان از جمله اوتیسم، کم توجهی یا بیش فعالی، اضطراب و پس از حادثه می‌باشد.

منابع:

1. https://positivepsychology.com/play-therapy/