بیماری مالاریا چیست و شیوه انتقال، میزان شیوع و روش‌های پیشگیری از آن به چه صورت است

حقایقی درمورد بیماری مالاریا

مالاریا می‌تواند یک بیماری کشنده محسوب شود. علت ایجاد مالاریا، انگل‌های ریز منتقل شده به بدن توسط نیش نوع خاصی از پشه‌ها است. پشه ناقل بیماری مالاریا، جنس ماده پشه‌های آنوفل است. مالاریا یک بیماری قابل پیشگیری و قابل درمان است. در سال 2017 میلادی، بر طبق آمار سازمان بهداشت جهانی، تخمین زده شد 219 میلیون نفر، در بیش از 90 کشور دنیا به بیماری مالاریا دچار هستند. مرگ و میر ناشی از بیماری مالاریا در سال 2017 به 435 میلیون نفر رسید.

سازمان بهداشت جهانی در بخش آفریقا اعلام کرده بیشتر افراد مبتلا به مالاریا در این کشور زندگی می‌کنند. 92 درصد از افراد مبتلا به مالاریا و 93 درصد از مرگ و میر ناشی از مالاریا متعلق به کشور آفریقا است. هزینه‌های انجام شده برای کنترل و حذف مالاریا در سال 2017 مبلغ 3.1 میلیارد دلار اعلام شده است.

مالاریا چیست؟

مالاریا یک بیماری کشنده است که عامل آن از طریق پشه آنوفل به خون منتقل می‌شود. انگل‌های مولد بیماری مالاریا از جنس پلاسمودیوم هستند. بیش از 100 نوع از انگل‌های پلاسمودیوم وجود دارند که می‌توانند گونه‌های مختلف موجودات زنده را آلوده کنند. میزان تکثیر گونه‌های مختلف با یکدیگر متفاوت است، و این باعث تفاوت در سرعت بروز علائم و هم‌چنین شدت این بیماری می‌شود.

پنج نوع از 100 نوع انگل پلاسمودیوم قادر به آلوده کردن انسان هستند که برخی از آن‌ها شدیدتر از انواع دیگرند. زمانی که یک پشه آلوده به یکی از انواع این انگل‌ها بدن انسان را نیش می‌زند، انگل ابتدا وارد کبد میزبان می‌شود و در آنجا تکثیر می‌یابد، سپس، وارد جریان خون می‌شود و گلبول‌های قرمز را تخریب می‌کند. در برخی نقاط جهان، تشخیص اولیه می‌تواند به کنترل بیماری کمک کند. اما، در برخی کشورها، به دلیل کمبود امکانات و تخصص لازم برای تشخیص به موقع، بیماری به سرعت پیش می‌رود.

امروزه، در ایالات متحده آمریکا هیچ واکسنی برای این بیماری در دسترس نیست، در اروپا نیز تنها یک واکسن به منظور پیشگیری از بیماری مالاریا وجود دارد. در اوایل دهه 1950 پیشرفت‌های زیادی در مقابله با بیماری مالاریا حاصل شد، اما هنوز هم سالانه بین 1500 تا 2000 مورد بیماری مالاریا در جهان ثبت می‌شود، بخصوص در افرادی که به تازگی به بخش‌های دارای شیوع مالاریا سفر کرده‌اند.

علائم بیماری مالاریا

پزشکان علائم بیماری مالاریا را به دو گروه تقسیم کرده‌اند:

1- علائم مالاریا ساده

پزشک زمانی می‌تواند متوجه این عفونت در ما شود که علائم آن بروز کرده باشند. این نوع مالاریا می‌تواند به نوع شدید آن تبدیل شود که هیچ‌گونه درمانی نیز ندارد. هم‌چنین، اگر دستگاه ایمنی فرد میزبان ضعیف باشد حتی نوع ساده مالاریا نیز درمان‌پذیر نیست. علائم مالاریا ساده معمولا 6 تا 10 ساعت باقی می‌مانند و هر دو روز یک بار بروز می‌کنند. برخی از گونه‌های انگل چرخه زندگی طولانی‌تری دارند و علائم پیچیده‌تری نیز ایجاد می‌کنند.

از آنجایی که علائم بیماری مالاریا شبیه به علائم بیماری آنفلوانزا است، تشخیص آن اغلب در بخش‌هایی که مالاریا کمتر شیوع دارد به تعویق می‌افتد. در مالاریا ساده علائم به شکل زیر و در مقاطع مختلف همراه با سرما، گرما، یا تعرق همراه است:

• احساس سرما و لرز
• تب، سردرد و استفراغ
• در برخی افراد با سن کمتر، گاهی تشنج
• تعرق، احساس خستگی در هنگام قطع شدن تعرق

در برخی مناطق دنیا که مالاریا در آن شیوع دارد، افراد نسبت به علائم این بیماری هشیارتر هستند و در صورت بروز علائم، بدون اینکه نیاز به مراجعه به پزشک باشد، خود اقدام به درمان آن می‌کنند.

2- علائم مالاریا شدید

مالاریا شدید در صورت عدم درمان می‌تواند کشنده باشند. در مالاریا شدید، شواهد بالینی و آزمایشگاهی نشان دهنده اختلال در عملکرد ارگان‌های حیاتی بدن هستند. علائم مالاریا شدید عبارتند از:

• تب و لرز
• عدم هوشیاری (احساس گیجی)
• سختی در تنفس
• خون‌ریزی غیرطبیعی و علائم سرطان خون
• زردی

درمان بیماری مالاریا

هدف از درمان بیماری مالاریا حذف انگل پلاسمودیوم از جریان خون است. سازمان بهداشت جهانی برای درمان مالاریا ساده روش درمانی ترکیبی براساس آرتمیسینین (ACT) را پیشنهاد داده است. آرتمیسینین از گیاه آتمیسیا آنوا، یا آن طور که بهتر شناخته شده است، افسنطین شیرین، به دست می‌آید. این گیاه به سرعت باعث کاهش تعداد انگل‌های پلاسمودیوم در جریان خون می‌شود. متخصصان اغلب ACT را با یک داروی کمکی ترکیب می‌کنند. به این ترتیب که ACT در سه روز نخست درمان، موجب کاهش تعداد انگل‌های موجود در خون می‌شود و داروی کمکی موجب حذف انگل‌های باقی‌مانده می‌شود.

افزایش میزان دسترسی به روشی درمانی ACT در سراسر جهان موجب کاهش تاثیرات بیماری مالاریا شده است، این بیماری در حال مقاوم شدن به روش درمانی ACT است. در مناطقی از دنیا که در آن‌ها بیماری مالاریا نسبت به این روش درمانی مقاوم شده است، درمان باید به همراه یک داروی کمکی دیگر صورت بگیرد. سازمان بهداشت جهانی هشدار داده هیچ جایگزینی برای آرتمیسین که به همین میزان در دسترس باشد در حال حاضر وجود ندارد.

پیشگیری از ایجاد بیماری مالاریا

روش‌های مختلفی برای پیشگیری از ابتلا به بیماری مالاریا وجود دارد.

واکسیناسیون

تحقیقات برای یافتن یک واکسن موثر که در تمام نقاط دنیا قابل استفاده باشد همچنان ادامه دارد، به جز یک واکسن که امروزه تنها در اروپا قابل دسترسی است هیچ واکسن دیگری در دنیا مجوز استفاده ندارند.

مکان‌های شیوع بیماری مالاریا

بخش‌های صورتی پر رنگ، شیوع بالا مالاریا و بخش‌های صورتی کم رنگ، شیوع پایین مالاریا را نمایش می‌دهد

توصیه‌هایی برای مسافران در جهت پیشگیری از بیماری مالاریا

مراکز کنترل بیماری‌ها در آمریکا برای افرادی که قصد سفر به مناطق تحت شیوع مالاریا را دارند توصیه‌های زیر را ارائه کرده است:

1. در مورد میزان شیوع مالاریا در کشور مقصد تحقیق کنید.
2. با پزشک در مورد داروهای مورد نیاز برای جلوگیری از ابتلا به مالاریا مشورت کنید.
3. پیش از سفر، در کشور خودتان داروهای لازم را تهیه کنید تا در کشور مقصد داروهای تقلبی را به شما نفروشند.
4. احتمال ابتلا به گروه‌های ضعیف‌تر، مثل کودکان، سالمندان و زنان باردار را در نظر بگیرید.
5. وسایل مناسب برای دفع حشرات را به همراه خود داشته باشید، وسایلی از قبیل: حشره‌کش، پشه‌بند و لباس مناسب
6. نسبت به علائم مالاریا هشیار باشید.

در صورت بروز شرایط اورژانسی، کارکنان بخش‌های بهداشتی در برخی کشورها می‌توانند در محل حاضر شوند و از اسپری‌های مخصوص حشره‌کش استفاده کنند. سازمان بهداشت جهانی اعلام کرده این اسپری‌ها خطری برای انسان‌ها ایجاد نمی‌کنند، زیرا غلظت مواد خطرناک آن‌ها تنها به قدری است که برای کشتن حشرات مناسب باشد. با این حال، مسافران باید توجه کنند تا حد امکان از قرارگیری در محیط‌هایی که احتمال وجود حشرات ناقل مالاریا در آن‌ها وجود دارد اجتناب کنند.

این افراد می‌توانند در اتاق‌های دارای تهویه مناسب اقامت کنند، از آب غیر تصفیه استفاده نکنند، و در محیط‌هایی که احتمال وجود پشه ناقل مالاریا وجود دارد از پوشش مناسب استفاده کنند. تا یک سال پس از برگشت از سفر، این افراد احتمال بروز علائم مالاریا را دارند. طی این مدت اهدا خون نیز توسط این افراد امکان‌پذیر نمی‌باشد.

منابع:

1. https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/malaria
2. https://www.medicalnewstoday.com/articles/150670.php