حافظه چگونه کار می‌کند؟ چرا خاطرات را فراموش می‌کنیم؟

آیا تاکنون فکر کرده‌اید که چگونه می‌توانید درس‌های‌تان را برای امتحان به خاطر بسپارید؟ توانایی تولید خاطرات جدید، ذخیره آنها برای مدتی و سپس یادآوری آن‌ها در مواقع لزوم، به ما امکان می‌دهد تا دنیای پیرامون خود را بشناسیم و با آن در ارتباط باشیم.

مطالعه حافظه انسان موضوعی است که طی هزاران سال حوزه‌ی مطالعاتی علم و فلسفه بوده و به یکی از مباحث مهم روانشناسی شناختی تبدیل شده است. اما حافظه دقیقاً چیست؟ خاطرات چگونه شکل می‌گیرند؟ مطالب زیر اطلاعاتی راجع به حافظه، نحوه عملکرد و نحوه سازماندهی آن ارائه می‌دهد.

حافظه چیست؟

در واقع، حافظه فرآیندی پیچیده است که شامل دستیابی، ذخیره و به یاد آوردن اطلاعات است. با این حال همه حافظه‌ها یکسان نیستند.

تعریف حافظه

حافظه به فرآیندی گفته می‌شود که برای به دست آوردن، ذخیره، نگهداری و بازیابی اطلاعات استفاده می‌شود. حافظه از سه فرآیند مهم تشکیل شده است: رمزگذاری، ذخیره‌سازی و بازیابی.

حافظه انسان قادر به حفظ و بازیابی اطلاعاتی است که ما آموخته‌ایم یا تجربه کرده‌ایم. همانطور که همه‌ی ما می‌دانیم، این یک روند بی‌عیب و نقص نیست. پیش می‌آید که بعضی اوقات ما چیزهایی را فراموش و یا گم می‌کنیم. بعضی اوقات اطلاعات به طور صحیح در حافظه رمزگذاری نمی‌شوند. مشکلات حافظه می‌تواند از فراموشی‌های کوچک شروع شود مانند فراموش کردن سویچ ماشین تا بیماری‌های شدیدی که بر کیفیت زندگی و توانایی عملکرد افراد تاثیر زیادی می‌گذارد.

چگونه خاطرات شکل می‌گیرند؟

برای تولید خاطرات جدید، اطلاعات باید به شکلی قابل استفاده تغییر پیدا کنند که این کار از طریق فرآیند رمزگذاری انجام می‌گیرد. پس از اتمام موفقیت آمیز فرآیند رمزگذاری اطلاعات، باید برای استفاده‌های مجدد در حافظه ذخیره شود. در صورت لزوم رمز‌های ذخیره شده به اطلاعات تبدیل می‌شوند و به خاطر می‌آیند.

خاطره‌ها چقدر عمر دارند؟

عمر خاطرات حسی بسیار کوتاه است، آن‌ها فقط چند ثانیه عمر دارند. آن‌ها فقط به ما کمک می‌کنند تا اطلاعات حسی را درباره جهان پیرامون خود کسب کنیم.

خاطرات کوتاه مدت کمی بیشتر از مورد بالا عمر دارند. آن‌ها حدود 20 تا 30 ثانیه در ذهن می‌مانند. این خاطرات بیشتر شامل اطلاعاتی می‌شوند که ما در همان حال مشغول فکر کردن به آن‌ها هستیم.

بعضی خاطرات می‌توانند روزها، هفته‌ها، ماه‌ها، سال‌ها و حتی دهه‌ها در ذهن ما بمانند.  بیشتر این خاطرات در جایی خارج از حافظه‌ی کوتاه مدت ما ذخیره می‌شوند. ما می‌توانیم در صورت لزوم فکر کرده و آن‌ها را به یاد بیاوریم. این‌ها خاطرات بلند مدت هستند.

کارکرد حافظه

برای این که بتوانیم حافظه‌مان را به کار بگیریم، ابتدا باید اطلاعات ذخیره شده را بازیابی کنیم. فاکتورهای زیادی می‌توانند در بازیابی خاطرات از جمله اطلاعات ذخیره شده و نحوه‌ی بازیابی آن‌ها، تأثیر بگذارند.

البته این فرآیند (یعنی بازیابی اطلاعات) همیشه کامل انجام نمی‌گیرد؛ آیا تا به حال احساس کرده‌اید که جواب یک سؤال درست در نوک زبان‌تان است، اما کاملاً نمی‌توانید آن را به یاد بیاورید؟ این یک نمونه از مشکل بازیابی خاطرات کد گذاری شدَه است که به عنوان lethologica یا پدیده نوک زبان شناخته می‌شود.

مراحل حافظه

مراحل حافظه اغلب برای توضیح ساختار اصلی و عملکرد حافظه استفاده می‌شود که عبارتند از: حافظه حسی، حافظه کوتاه مدت و حافظه بلند مدت.

1- حافظه حسی:

حافظه حسی، اولین مرحله حافظه است. در این مرحله، اطلاعات حسی از محیط برای مدت بسیار کوتاهی ذخیره می‌شوند، به طور کلی برای اطلاعات تصویری از نیم ثانیه و برای اطلاعات شنیداری 3 یا 4 ثانیه است. ما فقط در برخی موارد اجازه می‌دهیم اطلاعات به مرحله بعدی یعنی حافظه کوتاه مدت منتقل شوند.

2- حافظه کوتاه مدت:

حافظه کوتاه مدت که به عنوان حافظه فعال نیز شناخته می‌شود، اطلاعاتی است که در همین لحظه از آنها آگاه هستیم یا به آنها فکر می‌کنیم. در روانشناسی فرویدی، این حافظه را به عنوان ذهن هشیار نامیده‌اند. توجه به خاطرات حسی باعث ایجاد اطلاعات در حافظه کوتاه مدت می‌شود. اطلاعات در حافظه فعال تقریباً به مدت 20 تا 30 ثانیه ذخیره می‌شوند. در عین حال بسیاری از خاطرات کوتاه مدت ما به سرعت فراموش می‌شوند. برخی از این اطلاعات به مرحله‌ی بعد یعنی حافظه‌ی بلند مدت راه می‌یابند.

3- حافظه بلند مدت:

حافظه‌ی بلند مدت در روانشناسی فرویدی، ناخودآگاه نامیده می‌شود. این اطلاعات تا حد زیادی از آگاهی ما خارج‌اند اما می‌توانند به حافظه‌ی کوتاه مدت بیایند و مورد استفاده قرار بگیرند. یادآوری بعضی از این اطلاعات بسیار آسان است، در حالی که دسترسی به بسیاری از آنها دشوار است.

سازماندهی حافظه

توانایی بازیابی اطلاعات از حافظه بلند مدت به ما امکان می‌دهد تا در واقع از آن‌ها برای تصمیم گیری، تعامل با دیگران و حل مشکلات استفاده کنیم. اما چگونه اطلاعات در حافظه سازماندهی می‌شوند؟ نحوه مشخص کردن اطلاعات در حافظه بلند مدت دقیقا واضح نیست، اما محققان متوجه شده‌اند که این خاطرات به صورت گروهی سازماندهی می‌شوند.

مرتب سازی برای سازماندهی اطلاعات به صورت گروهی انجام می‌شود. اطلاعاتی که طبقه‌بندی می‌شوند، راحت‌تر به خاطر سپرده شده و به یاد می‌آیند. به عنوان مثال، گروه کلمات زیر را در نظر بگیرید:

"میز، سیب، قفسه کتاب، قرمز، آلو، میز، سبز، سبز، آناناس، بنفش، صندلی، هلو، زرد"

چند ثانیه برای خواندن آنها صرف کنید، سپس به جایی دیگر نگاه کرده و سعی کنید این کلمات را به یاد بیاورید و ذکر کنید. وقتی لیست کردید این کلمات را چگونه گروه‌بندی کردید؟ بیشتر افراد با استفاده از سه دسته‌ی مختلف رنگ، اشیاء و میوه طبقه‌بندی می‌کنند.

این مدل ذخیره‌سازی اطلاعات نشان می‌دهد که محرک‌های خاص خاطرات مرتبط بهم را فعال می‌کنند. یک حافظه از یک مکان خاص ممکن است خاطرات مربوط به موارد مرتبط با آن در آن مکان را فعال کند. به عنوان مثال، فکر کردن در مورد ساختمان دانشگاه ممکن است خاطرات حضور در کلاس‌ها، تحصیل و معاشرت با همکلاسی‌ها را برانگیزد.

از بین رفتن حافظه

فراموشی یک اتفاق بسیار عادی است. بارها پیش آمده که نام شخصی را فراموش کنید یا یک قرار ملاقات مهم را از یاد ببرید. فراموشی می‌تواند به دلایل مختلف از جمله عدم بازیابی اطلاعات از حافظه بلند مدت اتفاق بیفتد.

تحقیقات نشان داده است كه یكی از مهمترین عوامل مؤثر بر اختلال حافظه، زمان است. اطلاعات اغلب به سرعت فراموش می‌شوند، به خصوص اگر افراد به طور جدی اطلاعات را مرور و بررسی نکنند.

چرا فراموش می‌کنیم؟

چرا اطلاعاتی را که در گذشته آموخته‌ایم فراموش می‌کنیم؟ چهار توضیح اساسی برای اینکه چرا فراموشی رخ می‌دهد وجود دارد: عدم بازیابی، تداخل اطلاعات، عدم ذخیره و فراموش کردن انگیزه برای به یاد آوری.

بعضی اوقات اطلاعات به سادگی فراموش می‌شوند و در موارد دیگر، هرگز در دفعه‌ی اول به درستی ذخیره نمی‌شوند. گاهی اوقات خاطرات در حافظه با یکدیگر به رقابت می‌پردازند و به همین دلیل یادآوری برخی از اطلاعات دشوار می‌شود. در موارد دیگر، افراد فراموش می‌کنند چرا باید یک خاطره را به یاد بیاورند.

تقویت حافظه

هر چقدر هم که حافظه‌ی قدرتمندی داشته باشید، می‌توانید برای تقویت آن تمرین‌هایی را انجام دهید. خوشبختانه روانشناسان شناختی تکنیک‌هایی را کشف کرده‌اند که می‌تواند به بهبود حافظه کمک کند.

سخن پایانی

حافظه انسان فرآیندی پیچیده است که محققان هنوز برای درک بهتر آن تلاش می‌کنند. خاطرات باعث می‌شوند به یاد بیاوریم چه کسی هستیم، اما این روند همیشه بی‌نقص نیست. در حالی که ما قادر به یادآوری حجم عظیمی از اطلاعات هستیم، مستعد خطا و اشتباه نیز هستیم.

منابع:

1. https://www.verywellmind.com/what-is-memory-2795006