فوبیا؛ تعریف، انواع و درمان آن

فردی که مبتلا به فوبیا می‌باشد، تلاش می‌کند از شرایطی که نسبت به آن وحشت دارد دوری کند. فوبیا یک عارضه روانی محسوب می‌شود. افراد مبتلا به فوبیا زمانی که در برابر منبع ترس خود، قرار می‌گیرند دچار اضطراب شدید می‌شوند. این مسئله می‌تواند مانع از عملکرد عادی آن‌ها در زندگی روزمره شود. این مسئله حتی گاهی می‌تواند باعث ایجاد "حمله ترس" شود.

فوبیا چیست؟

فوبیا نوعی ترس شدید و آزاردهنده است. واژه "فوبیا" اغلب برای ترس از یک موضوع خاص به کار می‌رود. اما، به طور کلی، 3 نوع فوبیا توسط انجمن روان‌پزشکی آمریکا شناخته شده است. این 3 نوع فوبیا عبارتند از:

1- فوبیا خاص

این نوع فوبیا شامل ترس شدید از یک موضوع خاص می‌شود. فوبیا خاص به نام فوبیا ساده نیز شناخته می‌شود. این نوع فوبیا که یک منبع مشخص دارد به زندگی روزمره فرد مبتلا آسیب چندانی نمی‌زند. زیرا فرد به ندرت در معرض منبع ترس خود، مثلا مارها، قرار می‌گیرد.

2- ترس از اجتماع (اضطراب اجتماعی)

این فوبیا، نوعی ترس عمیق از جمعیت انسان‌ها است. جمع بودن تعداد زیادی انسان در یک مکان، برای فرد مبتلا به فوبیا اجتماعی، بسیار اضطراب آور است. این فوبیا چیزی فراتر از خجالت کشیدن در جمع است.

3- آگروفوبیا

نوعی فوبیا است که فرد در آن از قرار گرفتن در محیط‌هایی که امکان فرار از آن میسر نیست وحشت دارد. این محیط می‌تواند فضای بسته یک آسانسور باشد یا یک فضای باز.

ترس از اجتماع و آگروفوبیا به عنوان فوبیا پیچیده شناخته می‌شوند. زیرا منبع آن‌ها به راحتی قابل تشخیص نمی‌باشد. زندگی افراد مبتلا به این دو نوع فوبیا بیشتر تحت تاثیر ترس‌های آن‌ها قرار دارد. از انواع این دو نوع فوبیا می‌توان به ترس از ترک خانه یا ترس از قرارگیری در محیط‌های شلوغ نیز اشاره کرد.

علائم فوبیا

کسانی که مبتلا به فوبیا هستند معمولا علائم زیر را بروز می‌دهند. این علائم در افراد مبتلا به انواع فوبیا تقریبا یکسان هستند.

ایجاد اضطراب غیرقابل کنترل در مواجه با منبع ترس
احساس ضرورت به دوری از منبع ترس
نداشتن حرکات و رفتار متعادل در مواجه با منبع ترس

تاثیرات فیزیکی فوبیا که فرد مبتلا می‌تواند تجربه کند شامل موارد زیر است:

عرق کردن
تنفس غیرعادی
افزایش ضربان قلب
لرز
تب و لرز
احساس خفگی
درد در قفسه سینه
دل پیچه
خشک شدن دهان
سرگیجه
تهوع
سردرد

احساس اضطراب، حتی در صورت فکر کردن به منبع ترس نیز می‌تواند به سادگی ایجاد شود. کودکانی که به فوبیا مبتلا هستند، درصورت مواجه شدن با منبع ترس، گریه می‌کنند، به پدر یا مادر خود می‌چسبند، یا سعی می‌کنند در پشت آن‌ها، یا یک وسیله پنهان شوند.

برخی از انواع فوبیا

آکروفوبیا: ترس از ارتفاع
آئروفوبیا: ترس از پرواز
آماکسوفوبیا: ترس از راندن ماشین
آندروفوبیا: ترس از مردان
آنتروفوبیا: ترس از گل‌ها
آفنفوسم فوبیا: ترس از لمس شدن
آریثموفوبیا: ترس از اعداد
باکتروفوبیا: ترس از باکتری‌ها
باروفوبیا: ترس از جاذبه زمین
بلون فوبیا: ترس از سوزن و اجسام تیز
بیبلیوفوبیا: ترس از کتاب
کاکوفوبیا: ترس از زشت بودن
کاتاگلوفوبیا: ترس از مسخره شدن
کاتوپتروفوبیا: ترس از آیینه
کروموفوبیا: ترس از رنگ‌ها
کرونومنوفوبیا: ترس از ساعت
گاموفوبیا: ترس از ازدواج
ژینوفوبیا: ترس از زنان
هلیوفوبیا: ترس از خورشید
مگالوفوبیا: ترس از اجسام بزرگ
فیلوفوبیا: ترس از عشق
فوبوفوبیا: ترس از فوبیا
سومنی فوبیا: ترس از خواب
ونوسترافوبیا: ترس از زنان زیبا

علت ایجاد فوبیا

فوبیا معمولا قبل از سن 30 سالگی ایجاد می‌شود، و در اکثر مواقع در زمان کودکی شکل می‌گیرد. فوبیا می‌تواند در نتیجه یک تجربه ناخوشایند یا استرس‌زا یا تجربه یک حادثه وحشتناک ایجاد شود. گاهی نیز، والدینی که خود به فوبیا دچار هستند ترس خود را به کودک خود نیز انتقال می‌دهند، در این شرایط در واقع کودک ترس را "یاد" می‌گیرد.

1- فوبیا ساده

این نوع فوبیا معمولا بین سن 4 تا 8 سالگی ایجاد می‌شود. ترس از محیط بسته یکی از انواع فوبیا ساده است که می‌تواند در پی تجربه ناخوشایند یک کودک از بودن در یک محیط بسته ایجاد شود.

2- فوبیا پیچیده

برای اینکه به دلیل ایجاد فوبیا پیچیده پی ببریم نیاز به مطالعه و بررسی‌های بیشتری داریم. تحقیقاتی که تاکنون انجام گرفته نشان می‌دهند فوبیا پیچیده نتیجه ترکیبی از تجربیات مختلف در زندگی، تاثیر برخی هورمون‌ها در مغز و همچنین ژنتیک است. فوبیا پیچیده گاهی ناشی از بازگشت عادات انسان‌های اولیه می‌باشد. مثلا فوبیا قرار گرفتن در فضای باز یا فوبیا روبرو شدن با افراد غریبه مربوط به زمانی بود که انسان‌ها ارتباطات محدودی داشتند و جوامع به شکل امروزی گسترش نیافته بود.

عملکرد مغز در زمان بروز فوبیا چگونه است؟

برخی از بخش‌های مغز حوادث و اتفاقات خطرناک را ثبت می‌کنند و پس از مدتی آن‌ها را یادآوری می‌کنند. چنانچه فرد، سال‌ها بعد در زندگی خود با اتفاقی مشابه روبرو شود، این بخش‌ها در مغز، اتفاق‌های ناگوار و استرس‌زای قبلی را برای ما یادآوری می‌کنند، و این اتفاق ممکن است بیش از یک بار رخ دهد. این اتفاق باعث بروز واکنش‌های مربوط به فوبیا در انسان می‌شود. در فرآیند فوبیا، بخش‌هایی از مغز که مسئول مقابله با ترس و استرس هستند خاطره اتفاق ناگوار را به شکلی نامناسب برای ما مرور می‌کنند.

درمان فوبیا

فوبیا تا حد زیادی می‌تواند قابل درمان باشد، افرادی که مبتلا به فوبیا هستند از بیماری خود، آگاهی دارند و این به آن‌ها فرصت درمان می‌دهد. صحبت با یک روان‌شناس یا یک روان‌کاو، اولین قدمی است که می‌توان در جهت درمان فوبیا برداشت.

اگر فوبیا به شکلی باشد که باعث ایجاد مشکلات جدی در زندگی فرد نشود، فرد مبتلا با دوری کردن از منبع ترس خود می‌تواند بر بیماری خود کنترل داشته باشد و به زندگی عادی خود ادامه دهد. همانطور که بسیاری از افراد مبتلا به فوبیا خاص اقدام به درمان نمی‌کنند و تنها با اجتناب از منبع ترس سعی بر کنترل شرایط زندگی خود دارند. مار، حشرات، پرواز با هواپیما، خزندگان و ... از جمله منابع فوبیایی هستند که به سادگی قابل اجتناب می‌باشند.

اما اجتناب از برخی منابع ترس امکان‌پذیر نیست، که اغلب موارد مربوط به فوبیا پیچیده هستند. در این صورت، صحبت با یک متخصص سلامت روان می‌تواند نخستین گام در جهت بهبود وضعیت زندگی باشد. بیشتر موارد فوبیا، با روش درمانی مناسب، قابل درمان هستند. در درمان فوبیا نمی‌توان از یک روش درمانی برای کلیه افراد استفاده کرد، بلکه برای هر فرد روش‌های مختلفی امتحان می‌شوند و در آخر بهترین گزینه درمان انتخاب و به کار گرفته می‌شود.

در این شرایط، پزشک، روانشناس و یا روان‌کاو ممکن است: رفتار درمانی، مصرف دارو و یا ترکیبی از هر دو را انتخاب کند. هدف از درمان، کاهش علائم ترس و اضطراب و کمک به فرد برای کنترل واکنش‌هایش نسبت به منبع ترس می‌باشد.

رفتار درمانی برای فوبیا

گزینه‌های مختلفی برای این نوع درمان ممکن است به کار گرفته شوند. روبرو شدن با منبع ترس و رفتار درمانی شناختی دو نوع از این درمان‌ها هستند. به طور مثال، در رفتاردرمانی به شیوه روبرو شدن با منبع ترس، پزشک به بیمار کمک می‌کند واکنش‌های خود به منبع ترس را تغییر دهد. در این روش پزشک به تدریج فرد را به منبع ترس خود نزدیک می‌کند. مثلا فردی که فوبیا پرواز دارد، طی دوره درمانی خود، مراحل زیر را طی می‌کند: