کم‌توانی ذهنی؛ افرادی با نیازهای ویژه

کم‌توانی ذهنی چیست؟

کم‌توانی ذهنی (Intellectual Disability) یا به اختصار ID به معنای داشتن هوشی پایین‌تر از سطح استاندارد یا کم‌توانی در یادگیری مهارت‌های روزمره زندگی است. افراد کم توان ذهنی قادر به یادگیری مهارت‌های جدید و استفاده از این مهارت‌ها هستند، اما این یادگیری با سرعت کمتری برای آن‌ها اتفاق خواهد افتاد.

درجه‌های مختلفی از کم‌توانی ذهنی وجود دارد که از خفیف تا شدید سطح‌بندی می‌شوند. این افراد در دو بخش دارای توانایی کمتر نسبت به همسالان خود، یا به طور کلی، سایر افراد هستند:

1- عملکرد ذهنی

این ویژگی که با نام IQ نیز شناخته می‌شود که عبارت است از توانایی فرد برای یادگیری، دلیل آوردن، قدرت تصمیم‌گیری و حل مسئله.

2- یادگیری رفتار

این رفتار عبارت است از مهارت‌های مورد نیاز برای زندگی روزمره افراد، مثل برقراری ارتباط موثر، مراقبت از خود و انجام کارهای شخصی.

سطح هوش افراد از طریق تست IQ قابل سنجش است. متوسط هوش برای افراد، عدد 100 در نظر گرفته شده است. بیشتر افرادی که در این آزمون شرکت می‌کنند به نمره‌ای بین 85 تا 115 دست می‌یابند. افرادی که درجه هوشی کمتر از 70 دارند کم‌توان ذهنی در نظر گرفته می‌شوند.

به طور کلی، 1% از جمعیت جهان مبتلا به کم‌توانی ذهنی هستند که 85% از این افراد به نوع خفیف آن مبتلا هستند، و این یعنی این افراد قادر به یادگیری مهارت‌های جدید هستند، هرچند با سرعتی کمتر. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت افراد کم‌توان ذهنی با درجه خفیف حتی قادر به زندگی مستقل هستند.

علائم کم‌توانی ذهنی چیست؟

• تاخیر در چهاردست و پا رفتن یا راه افتادن
• دیر زبان باز کردن یا داشتن اختلال در تکلم
• کند بودن در یادگیری کارهای شخصی مثل لباس پوشیدن یا غذا خوردن به تنهایی
• سختی در به یاد آوردن اتفاقات، اسم‌ها و کلمات
• ناتوانی در برقراری ارتباط بین اتفاقات و پیامدهای آن‌ها
• ناتوانی یا دشواری در زمینه حل مسائل (مسائل روزمره زندگی) یا داشتن تفکر منطقی

چه عواملی باعث ایجاد کم‌توانی ذهنی می‌شود؟

هر عاملی که با روند عادی رشد مغز تداخل ایجاد کند منجر به ناتوانی ذهنی می‌شود. اما دلایل مشخص دیگری وجود دارند که عامل یک سوم از موارد ناتوانی ذهنی هستند. رایج‌ترین عوامل ایجادکننده ناتوانی ذهنی عبارتند از:

1- شرایط ژنتیکی

انواع ناتوانی ذهنی که از طریق ژنتیک ممکن است ایجاد شود شامل سندرم داون و سندرم ایکس شکننده (Fragile X) است.

2- مشکلات مربوط به دوران بارداری

برخی مشکلات در دوران بارداری می‌توانند بر شکل‌گیری مغز جنین تاثیر بگذارند و در نتیجه باعث بروز کم‌توانی ذهنی شوند. از جمله این عوامل می‌توان به نوشیدن الکل، مصرف مواد مخدر، تغذیه نامناسب، ایجاد برخی عفونت‌ها یا پره اکلامپسی (Preeclampsia) یا فشارخون بالا اشاره کرد.

3- مشکلات مربوط به زمان تولد

چنانچه نوزاد در هنگام تولد به هر دلیل با کمبود اکسیژن مواجه شود یا زودتر از موعد به دنیا بیاید ممکن است به کم‌توانی ذهنی مبتلا شود.

4- بیماری یا بروز آسیب

عفونت‌هایی همچون مننژیت، سیاه سرفه، یا سرخک می‌تواند منجر به کم‌توانی ذهنی شود. ایجاد آسیب شدید در مغز، غرق شدگی نافرجام، سوءتغذیه شدید، عفونت مغز، قرارگیری در معرض مواد سمی، و غفلت بیش از اندازه از کودک یا سوءاستفاده از او می‌تواند منجر به بروز کم‌توانی ذهنی در افراد شود.

5- سایر دلایل

در دو سوم از کودکان مبتلا به کم‌توانی ذهنی علت ایجاد این مشکل مشخص نیست.

آیا می‌توان از بروز کم‌توانی ذهنی جلوگیری کرد؟

برخی از عوامل به وجود آورنده کم‌توانی ذهنی قابل پیشگیری هستند. از بارزترین انواع این بیماری که قابل پیشگیری است می‌توان به سندرم جنین الکلی اشاره کرد. زنان باردار نباید الکل مصرف کنند. انجام اقدامات محافظتی مناسب در زمان بارداری، مصرف ویتامین، واکسینه شدن در برابر بیماری‌ها از جمله عواملی هستند که احتمال تولد کودکی با کم‌توانی ذهنی را کاهش خواهند داد.

در خانواده‌هایی با سابقه مشکلات ژنتیکی، انجام آزمایشات ژنتیک پیش از اقدام به بارداری توصیه می‌شود.

هم‌چنین، در حین بارداری نیز آزمایشاتی مثل آزمایش فراصوت و آمینوسنتز صورت خواهد گرفت تا مشکلات احتمالی مربوط به کم‌توانی ذهنی مشخص شوند. البته قابل ذکر است که انجام این آزمایش‌ها هر چند وجود مشکل در جنین را مشخص خواهند کرد، اما تاثیری بر از بین بردن آن‌ها یا اصلاح این مشکلات نخواهند داشت.

والدینی که فرزندان کم‌توان ذهنی دارند، چگونه می‌توانند به آنها کمک کنند؟

سعی کنید بیشتر در مورد کم‌توانی ذهنی مطالعه کنید و یاد بگیرید، هر چه بیشتر بدانید، بهتر می‌توانید به کودک خود کمک کنید. کودک خود را به داشتن استقلال تشویق کنید. اجازه دهید چیزهای جدید را امتحان کند و او را تشویق کنید تا کارها را خودش به تنهایی انجام دهد. در این بین، زمانی که به کمک نیاز داشت از او حمایت کنید و در نهایت بخاطر پیشرفت‌هایش او را تشویق کنید.

کودک خود را در فعالیت‌های گروهی شرکت دهید، او را به کلاس‌های هنری ببرید یا در مدارس و مراکز توانبخشی ثبت نام کنید. با معلمان و مربیان کودک خود و هم‌چنین والدین سایر کودکان دارای کم‌توانی ذهنی در ارتباط باشید.

منابع:

1. https://www.webmd.com/parenting/baby/intellectual-disability-mental-retardation#1