هر آنچه که باید درمورد هورمون پرولاکتین بدانید

هورمون پرولاکتین چیست؟

پرولاکتین هورمونی است که به دلیل تولید شیر در سینه پستانداران، در پاسخ به مکیدن سینه توسط نوزاد آن‌ها، این نام برای آن انتخاب شده است. مطالعات نشان می‌دهند هورمون پرولاکتین بیش از 300 عملکرد مختلف در بدن دارد. این عملکردها می‌توانند به بخش‌های مختلف تقسیم شوند: تولید مثل، سوخت و ساز، تنظیم جریانات مایع بدن (مثل جریان خون، مایع میان بافتی و ...)، تنظیم سیستم ایمنی و عملکردهای رفتاری.

در انسان‌ها، هورمون پرولاکتین هم در بخش جلویی غده هیپوفیز ترشح می‌شود و هم در سایر بخش‌های بدن. سلول‌های لاکتوتروف در غده هیپوفیز مسئول تولید هورمون پرولاکتین هستند. این هورمون در بخش تولید شده باقی می‌ماند و در هنگام نیاز به داخل جریان خون رها می‌شود. در انسان‌ها، این هورمون علاوه بر غده هیپوفیز، در داخل رحم، سلول‌های ایمنی، مغز، پستان، پروستات، پوست و بافت چربی نیز تولید می‌شود.

چه چیزی سطح پرولاکتین را در خون کنترل می‌کند؟

یکی از اصلی‌ترین عوامل تنظیم کننده میزان تولید و ترشح هورمون پرولاکتین از غده هیپوفیز، هورمونی به نام دوپامین است. دوپامین نیز توسط غده هیپوتالاموس ترشح می‌شود. هورمون دوپامین باعث مهار هورمون پرولاکتین می‌شود، بنابراین، هرچه در بدن میزان دوپامین بیشتر باشد میزان پرولاکتین کمتر است. از طرف دیگر، پرولاکتین باعث افزایش ترشح هورمون دوپامین می‌شود.

استروژن نیز یکی دیگر از تنظیم کننده‌های کلیدی هورمون پرولاکتین است، هورمون استروژن موجب افزایش تولید و ترشح هورمون پرولاکتین می‌شود. تحقیقات نشان داده است در زنان، با افزایش هورمون استروژن در سیکل‌های ماهانه، افزایش اندکی در میزان ترشح هورمون پرولاکتین اتفاق می‌افتد. این اتفاق در طی دوران بارداری و پس از آن نیز رخ می‌دهد، و موجب تولید شیر در پستان زنان می‌شود. علاوه بر هورمون استروژن و دوپامین، هورمون‌های دیگری نیز هستند که در افزایش و کاهش میزان هورمون پرولاکتین تاثیرگذار هستند. از آن جمله می‌توان به هورمون منتشر کننده هورمون تیروتروپین، اکسی توسین، و هورمون آنتی دیورتیک اشاره کرد.   

آزمایش پرولاکتین چیست؟

در آزمایش پرولاکتین سطح پرولاکتین موجود در بدن شما سنجیده می‌شود. سطح هورمون پرولاکتین در زنان باردار یا زنانی که به تازگی زایمان کرده‌اند بالا است، این اتفاق در پاسخ به نیاز تولید شیر در پستان این زنان رخ می‌دهد. اما افزایش سطح این هورمون گاهی در زنانی که باردار نیستند یا حتی در مردان نیز می‌توان اتفاق بیافتد. چنانچه علائم زیر در شما مشاهده شود، پزشک‌تان ممکن است از شما بخواهد آزمایش پرولاکتین بدهید.

در زنان:

• بی‌نظمی در زمان پریود یا عدم پریود
• ناباروری
• ترشح شیر از سینه در زمانی که باردار یا شیرده نیستید
• ایجاد حساسیت در ناحیه پستان
• علائم مربوط به یائسگی، مثل گرگرفتگی یا خشکی واژن

در مردان:

• کاهش میل جنسی
• اختلال در نعوظ
• ایجاد حساسیت در ناحیه سینه یا بزرگ شدن سینه
• ترشح شیر از سینه (بسیار نادر)

در هر دو جنس:

• سردردهای بی‌دلیل
• مشکلات بینایی

علت ایجاد بی‌نظمی در سطح هورمون پرولاکتین

به طور طبیعی، مردان و زنان غیر باردار دارای میزان کمی از هورمون پرولاکتین در خون خود هستند. افزایش سطح این هورمون در خون شما می‌تواند به علل زیر اتفاق بیافتد:

1. پرولاکتینوما: شرایطی که در آن یک تومور خوش‌خیم در غده هیپوفیز شما ایجاد می‌شود که باعث تولید میزان زیادی هورمون پرولاکتین می‌شود.
2. کم کاری تیروئید: تیروئید شما به میزان کافی هورمون تولید نمی‌کند.
3. بیماری‌هایی که روی غده هیپوتالاموس تاثیر می‌گذارند: غده هیپوتالاموس در مغز شما قرار دارد و فعالیت غده هیپوفیز شما را کنترل می‌کند. در نتیجه عوامل تاثیرگذار بر غده هیپوتالاموس موجب اختلال در عملکرد غده هیپوفیز نیز می‌شوند.
4. آنورکسیا یا بی‌اشتهایی
5. داروهایی که برای درمان افسردگی، روان پریشی، یا فشارخون بالا مصرف می‌شوند
6. آسیب دیدگی سینه یا انجام عمل جراحی در این ناحیه: برای مثال ایجاد زخم، ایجاد فشار زیاد، استفاده از لباس زیر تنگ

هم‌چنین، بیماری‌های کلیوی، نارسایی کبد، و سندرم پلی کیستیک تخمدان (یک اختلال هورمونی که بر تخمدان‌ها اثر می‌گذارد) از عواملی هستند که که می‌توانند باعث از بین رفتن پرولاکتین در بدن شوند.

آزمایش پرولاکتین چگونه انجام می‌شود؟

برای انجام آزمایش پرولاکتین نیاز به آمادگی خاصی نیست و از شما نمونه خون گرفته می‌شود. سطح طبیعی هورمون پرولاکتین در خون به شرح زیر است:

• مردان: 2 تا 18 نانوگرم به ازای هر میلی‌لیتر (ng/mL)
• زنان غیر باردار: 2 تا 29 ng/mL
• زنان باردار یا شیرده: 10 تا 209 ng/mL

چنانچه سطح پرولاکتین در خون شما بالا باشد

بالا بودن سطح هورمون پرولاکتین در  خون شما لزوماً به معنای وجود مشکل نیست. گاهی، سطح این هورمون در خون شما به این دلیل بالاست که، به طور مثال در زمان آزمایش خون ناشتا نبوده‌اید یا در آن بازه زمانی تحت استرس بودید. هم‌چنین، چیزی که به عنوان "حد استاندارد" هورمون پرولاکتین در آزمایشگاه‌های مختلف در نظر گرفته می‌شود ممکن است کمی با یکدیگر متفاوت باشند. اما چنانچه سطح هورمون پرولاکتین در خون شما بسیار بیشتر از حد طبیعی باشد، مثلا بیش از 1000 برابر حد استاندارد، این می‌توان نشانه‌ای از وجود اختلال در سطح هورمون پرولاکتین شما باشد. این نوع پرکاری در تولید هورمون پرولاکتین را نمی‌توان یک سرطان در نظر گرفت، و می‌شود آن را با استفاده از دارو درمان کرد. در این حالت، پزشک ممکن است از شما MRI نیز بگیرد.

در تصویربرداری MRI، شما در یک تونل مغناطیسی قرار می‌گیرد، سپس دستگاه‌های MRI، که در آن‌ها از موج‌های رادیویی استفاده شده است، از مغز شما تصاویری دقیق ثبت می‌کنند. این تصاویر می‌توانند وجود یا عدم وجود توده در اطراف غده هیپوفیز، و هم‌چنین تغییر اندازه احتمالی آن را نشان دهند.

چنانچه سطح پرولاکتین در خون شما پایین باشد

اگر سطح هورمون پرولاکتین در خون شما کمتر از حد استاندارد باشد، می‌توان نتیجه گرفت غده هیپوفیز شما کار خود را به طور کامل انجام نمی‌دهد. این عارضه با نام کم کاری هیپوفیز hypopituitarism نیز شناخته می‌شود. پایین بودن سطح هورمون پرولاکتین معمولا نیاز به درمان ندارد. برخی داروها می‌توانند موجب کاهش سطح هورمون پرولاکتین شوند، از آن جمله می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• دوپامین (برای افرادی که در حالت شک به سر می‌برند)
• لودوپا (برای بیماری پارکینسون)
• ارگوت آلکولوئید دریواتیو (معمولا برای سردردهای شدید تجویز می‌شود)

درمان

در افرادی که سطح هورمون پرولاکتین در آن‌ها بالا است، همیشه نیاز به انجام درمان نیست. این مسئله بستگی به تشخیص پزشک دارد. چنانچه سطح هورمون پرولاکتین خیلی بیشتر از حد طبیعی نباشد، یا دلیل جدی برای این افزایش سطح پیدا نشود پزشک ممکن است از درمان صرفه نظر کرد. در برخی موارد، پزشک ممکن است داروهایی برای شما تجویز کند تا سطح این هورمون در خون شما به حد استاندارد برسد.

منابع:

1. https://www.webmd.com/a-to-z-guides/prolactin-test#1
2. http://www.yourhormones.info/hormones/prolactin/