استرابیسم یا انحراف چشم چیست و چه علائم و عللی دارد؟

استرابیسم چیست؟

استرابیسم یا انحراف چشم ناتوانی دو چشم در حفظ متناسب هم‌ترازی و همکاری با یکدیگر به عنوان یک دستگاه واحد است. چنان‌چه فردی دارای انحراف چشم باشد، یک چشم او به طور مستقیم شئ‌ای را که آن فرد به آن نگاه می‌کند می‌بیند، در حالی‌که چشم دیگر موقعیت دید نامناسبی در جهت مخالف دارد. این انحراف ممکن است به صورت انحراف به داخل (ازوتروپی یا استرابیسم هم‌گرا)، به صورت انحراف به خارج (اگزوتروپی یا استرابیسم واگرا)، به شکل انحراف به بالا (هایپرتروریا) و در نهایت به شکل انحراف به پایین (هایپوتروپیا) باشد.

استرابیسم می‌تواند به شکل ثابت یا متناوب باشد. علاوه بر این ناهماهنگی ممکن است تنها یک چشم را تحت تأثیر قرار دهد، که با آن استرابیسم یا انحراف چشم یک‌طرفه گفته می‌شود. گذشته از این در برخی موارد ممکن است هر دو چشم دچار ناهماهنگی باشند که این حالت استرابیسم متناوب نامیده می‌شود.

مغز برای پیشگیری از دوبینی مادرزادی و زودرس در کودکی، دید ناهماهنگ چشم‌ها را نادیده می‌گیرد و این امر معمولاً به آمبلوپی یا تنبلی چشم منجر می‌شود. طبق گزارشات انجمن چشم پزشکی اطفال و استرابیسم در آمریکا، تقریباً 4 درصد از کل جمعیت این کشور به نوعی از استرابیسم یا انحراف چشم مبتلا هستند.

علائم و نشانه‌های انحراف چشم

علامت اولیه‌ی انحراف چشم عبارت است از ناهماهنگی قابل مشاهده در چشم‌ها که در آن یک چشم به سمت خارج، پایین، بالا و یا به سمت یک زاویه‌ی اریب منحرف می‌شود. زمانی که ناهماهنگی چشم مشهود و قابل توجه است، استرابیسم، large-angle یا زاویه‌ی بزرگ نامیده می‌شود. این اصطلاح بدین معنی است که زاویه‌ی انحراف بین خط دید چشم سالم و چشم دارای انحراف زیاد است. دیگر انواع انحراف چشم که کمتر مشهود هستند، استرابیسم small-angle یا زاویه‌ی کوچک نامیده می‌شوند.

به طور کلی استرابیسم ثابت زاویه بزرگ، علائمی مانند کشیدگی عضلات چشم و سردرد را به همراه ندارد چرا که در این نوع انحراف مغز عموماً تلاشی برای مستقیم کردن دید چشم‌ها نمی‌کند. به همین دلیل استرابیسم زاویه بزرگ در صورت عدم درمان، آمبلوپی یا تنبلی چشم شدید را به دنبال خواهد داشت. استرابیسم‌های زاویه کوچک، که کمتر قابل ملاحظه هستند، خصوصاً اگر متناوب باشند، با احتمال بیشتری باعث بروز علائم اختلال در بینایی می‌شوند. علاوه بر سردرد و فشار چشم دیگر علائم این بیماری عبارتند از:

• ناتوانی در خواندن راحت
• خستگی در هنگام خواندن
• بینایی ناپایدار
• بینایی همراه با لرزش غیر قابل کنترل

در صورتی‌که استرابیسم زاویه کوچک ثابت و یک طرفه باشد، ممکن است منجر به آمبلوپی قابل توجه در چشمِ دچار مشکل شود.

چه عواملی باعث ایجاد انحراف در چشم می‌شوند؟

برخی از کودکان به صورت مادرزادی دارای این بیماری چشمی هستند که به آن استرابیسم مادرزادی گفته می‌شود؛ با این حال در بسیاری از موارد علت ابتلا به این بیماری به صورت دقیق مشخص نیست. ممکن است فرد دچار مشکلی در سیستم اعصابی باشد که عضلات چشم را کنترل می‌کنند. هر چشم دارای شش عضله‌ی خارجی است که موقعیت و حرکات چشم را کنترل می‌کنند. در چشم‌های سالم این عضلات کاملاً هماهنگ با یکدیگر فعالیت می‌کنند. وجود تومور یا دیگر اختلالات چشمی نیز ممکن است باعث ایجاد انحراف در چشم شوند.

چنانچه انحراف چشم تا بزرگسالی خود را نشان ندهد در نهایت منجر به دوبینی خواهد شد. اگر چشمان یک فرد بزرگسال بدون هیچ هشداری دچار انحراف شوند، ممکن است او را در وضعیت‌های خطرناکی مانند سکته‌ی مغزی قرار دهند. به همین سبب مراجعه به پزشک حتی در صورت بروز یک بار انحراف در چشم ضروری است.

کودکان کم سن و سال می‌توانند با وارد آوردن فشار بر روی بینایی چشم ضعیف، دوبینی را درمان کنند. در صورت عدم درمان دوبینی کودکان، این مشکل در نهایت به آمبلوپی یا تنبلی چشم منجر خواهد شد. در این بیماری درک عمقی و بینایی محیطی تحت تأثیر قرار می‌گیرند. این بیماری علاوه بر این ممکن است باعث ایجاد فشار بر چشم و سردرد در بزرگسالی شود. در صورت برطرف نشدن دوبینی در کودکی ممکن است انحراف دید فرد در بزرگسالی او را مجبور کند تا برای دیدن اشیای موجود در اطراف خود، سر خود را به جهت‌های مختلف حرکت دهد تا قادر باشد اشیای قرار گرفته در اطراف خود را به درستی ببیند.

ژنتیک نیز نقش مهمی در ابتلا به این بیماری دارد. چنانچه یکی از والدین دارای استرابیسم باشد، فرزندان آن‌ها با احتمال بیشتری در معرض خطر ابتلا به این مشکل قرار دارند.

درمان استرابیسم

درمان استرابیسم بایستی در اسرع وقت صورت پذیرد. چنان‌چه این بیماری در کودکان به موقع درمان نشود، ممکن است تا بزرگسالی نیز در فرد باقی بماند. بسیاری از بزرگسالانی که دارای انحراف چشم هستند، به صورت مادرزادی دچار این مشکل بوده‌اند.

درمان استرابیسم در کودکان عموماً با وارد آوردن فشار بیشتر بر چشم ضعیف‌تر، با ممانعت از دید چشم قوی، صورت می‌پذیرد. در برخی موارد دوبینی مانع از استفاده از این روش می‌شود. در چنین شرایطی استفاده از عینک می‌تواند موثر واقع گردد. در هر صورت آن‌چه دارای اهمیت است این است که مشکل انحراف چشم در کودکان را تا پیش از رسیدن به 8 سالگی درمان کرد، چرا که پس از آن ممکن است کودک برای همیشه بینایی خود را از دست بدهد.

در بسیاری از موارد درمان انحراف ثابت یک چشم در بزرگسالان عمل جراحی استرابیسم است. موفقیت این عمل به فاکتورهای زیادی مانند جهت و شدت انحراف وابسته است. در برخی موارد حتی پس از عمل جراحی انحراف چشم فرد بزرگسال تا حدی باقی می‌ماند. در جراحی استرابیسم تلاش می‌شود تا عضلات چشم را به حالت طبیعی خود بازگردانند.

استرابیسم‌های متناوب و زاویه کوچک در بسیاری از موارد می‌توانند بدون عمل جراحی درمان شوند. به عنوان مثال در نوع خاصی از اگزوتروپیا چشمان فرد در صورت مشاهده‌ی اشیای دور حالت طبیعی دارند، اما در صورت مشاهده‌ی اشیای نزدیک دچار انحراف به سمت خارج می‌شوند. این مشکل، تاری دید، دوبینی و سردرد را به همراه دارد.

انحرافاتی مشابه این انحراف می‌توانند به صورت موثری بدون جراحی درمان شوند. در یک مطالعه‌ی منتشرشده در Archives of Ophthalmology نشان داده شده که 73 درصد از کودکان، در یک بررسی شامل 221 کودک، پس از یک برنامه‌ی 21 هفته‌ای بهبود قابل توجهی در انحراف چشم خود با استفاده از دید درمانی به همراه تمرینات چشم در خانه نشان داده‌اند.

منابع:

1. https://www.allaboutvision.com/conditions/strabismus.htm
2. https://www.webmd.com/eye-health/strabismus