جفت جنین چیست و چه مشکلاتی می‌تواند آن را تهدید کند؟

تعدادی از مسائل و مشکلات مرتبط با جفت جنین وجود دارند که می‌توانند بر روی دوران بارداری و خود جنین تاثیر بگذارند.

جفت جنین چیست؟

جفت ارگانی است که به رشد جنین کمک می‌کند. جفت از یک طرف به پوشش رحم متصل شده و توسط بند ناف به جنین وصل می‌شود. جفت اکسیژن، مواد مغذی و آنتی بادی‌ها (اجزای سیستم ایمنی) را از خون مادر به جنین منتقل می‌کند. هم‌چنین مواد دفعی از بدن جنین به خون مادر منتقل می‌گردد، بنابراین بدن مادر به راحتی می‌تواند از شر آنها خلاص شود.

جفت در چند هفته اول بارداری، هر جایی که تخم بارور شده در آن خود را جاسازی کرده باشد، ایجاد می‌شود. بنابراین جفت می‌تواند در امتداد قسمت بالایی، جانبی، جلو یا پشت دیواره رحم باشد.

فاکتورهای خطر

عوامل زیادی بر سلامت جفت تأثیر می‌گذارد، از جمله:

• نژاد
• سابقه مصرف سیگار
• فشارخون بالا
• بارداری چند قلویی
• اختلالات لخته شدن خون مادران
• سابقه عمل جراحی رحم مانند زایمان سزارین
• سابقه مشکلات جفت
• سوء مصرف مواد مخدر در مادر باردار، مانند مصرف کوکائین
• آسیب شکمی، مانند ضربه
• سن مادر، زنان بالای 40 سال بیشتر در معرض خطرات ناشی از جفت جنین قرار دارند.
• پارگی زودرس غشاها، در این حالت خطر ابتلا به مشکلات جفت در هنگام پارگی زود هنگام کیسه آمنیوتیک افزایش می‌یابد.

عوارض زیادی وجود دارد که می‌تواند روی جفت تأثیر بگذارد. شایعترین اختلالات عبارتند از:

جفت سر راهی

جفت سر راهی یا پلاسنتا پرویا وضعیتی است که در آن جفت به مناطق بسیار پایین دیواره رحم متصل می‌شود. در این حالت جفت به صورت جزئی یا کامل دهانه رحم را می‌پوشاند.

این وضعیت در سه ماهه سوم بارداری و از هر 200 زن باردار یک نفر را مبتلا می‌سازد. با این وجود ممکن است با پیشرفت دوران بارداری این وضعیت برطرف شود.

1- عوامل خطر:

جفت سر راهی در زنان باردار با شرایط زیر بیشتر مشاهده می‌گردد:

• زنان با سنین بالا
• سیگاری
• زنان با سابقه زایمان سزارین یا سایر عمل‌های جراحی رحم
• داشتن چندین نوبت سابقه بارداری

2- انواع:

سه نوع جفت سر راهی وجود دارد:

• حاشیه‌ای: جفت تا لبه دهانه رحم گسترش می‌یابد.
• کامل: جفت دهانه رحم را به طور کامل پوشانده است.
• جزئی: جفت تا حدودی دهانه رحم را پوشانده است.

جفت سر راهی می‌تواند باعث خون‌ریزی واژن قبل و در هنگام تولد شود. این خون‌ریزی شدید است و ممکن است نیاز به درمان پزشکی داشته باشد.

3- عوارض:

جدا از خون‌ریزی، جفت سر راهی می‌تواند عوارض زیر را در دوران بارداری ایجاد کند:

• پارگی جفت
• افزایش خطر ابتلا به عفونت جنین
• انقباضات
• زایمان زودرس
• در بیشتر مواقع، زایمان سزارین برای سالم نگه داشتن جنین مورد نیاز خواهد بود.

جفت جنین سقط شده

جفت جنین سقط شده وضعیت جدی است که در آن جفت قبل از زایمان نوزاد از داخل دیواره رحم بیرون می‌رود. این یک وضعیت اضطراری است زیرا به این معنی است که سیستم حمایت کننده جنین از کار افتاده است. جداشدن زودرس جفت، شرایط نادر اما پیچیده‌ای است که حدود 1٪ از حاملگی‌ها را درگیر می‌نماید. این افتادگی جفت جنین می‌تواند به صورت جزئی یا کامل باشد. این شرایط معمولاً در سه ماهه سوم رخ می‌دهد. جفت جنین سقط شده علت اصلی مرگ جنین و نوزاد است.

این حالت هم‌چنین باعث بالا رفتن میزان زایمان زودرس و محدودیت رشد جنین می‌شود.

1- عوامل خطر:

خطر افتادگی جفت می‌تواند با موارد زیر افزایش یابد:

• آسیب به شکم
• پارگی زودرس غشاء
• سیگار کشیدن توسط مادر یا پدر
• مصرف کوکائین یا الکل
• سابقه قبلی داشتن اختلال جفت
• داشتن جفت سر راهی
• نقایص رحم
• فشارخون بالا مادر یا فشارخون بالا ناشی از بارداری
• جفت سیرکومولیت یا خندقی
• زایمان قبلی سزارین
• بارداری چند قلویی
• ضربان قلب غیرطبیعی جنین

2- علائم و تشخیص:

مادران با نقص افتادگی جفت ممکن است خون‌ریزی واژن، درد رحم یا شکم، انقباضات مداوم و ناهنجاری ضربان قلب جنین را تجربه می‌کنند. تشخیص اختلال جفت بر اساس علائم انجام می‌شود و براساس شدت آنها درمان انجام می‌شود.

3- عوارض:

با توجه به نقشی که جفت در اکسیژن رسانی و تحویل مواد مغذی ایفا می‌کند، افتادگی جفت می‌تواند باعث محرومیت جنین از دستیابی به این مواد مغذی حیاتی شود.

این محرومیت می‌تواند منجر به رشد غیرطبیعی جنین، زایمان زودرس، محدودیت رشد جنین و سقط جنین شود.

نارسایی جفت

نارسایی جفت با پره اکلامپسی مرتبط است و علت فشارخون بالا در دوران بارداری است.

همانطور که گفته شد، جفت با ارسال مواد مغذی و اکسیژن برای رشد جنین و فیلتر کردن مواد زائد آنها نقش مهمی در رشد جنین دارد.

اما در بعضی مواقع ممکن است جفت به درستی عمل نکند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، نمی‌تواند مقادیر کافی از مواد مغذی را ارائه دهد و باعث نارسایی جفت می‌گردد. این شرایط با نسبت 1 در 300 بارداری رخ می‌دهد.

این ناهنجاری جفت اغلب منجر به محدودیت رشد جنین و وزن کم هنگام تولد در نوزادان خواهد شد.

زنان با نارسایی جفت ممکن است متوجه حرکت کمتر جنین و اندازه رحم کوچکتر نسبت به قبل شوند.

1- عوامل خطر:

این شرایط به احتمال زیاد در مادرانی رخ می‌دهد که:

• سابقه قبلی پره اکلامپسی داشته اند
• مبتلا به دیابت بوده اند
• سیگاری بوده و یا از مواد مخدر تفریحی استفاده می‌کنند
• دارای مشکلات لخته شدن خون بوده و یا از داروهای رقیق کننده خون استفاده می‌کنند

عواقب این شرایط هم می‌تواند مادر و هم در جنین تاثیر گذار باشد. مادران مبتلا به دیابت و فشارخون بالا بیشتر در معرض ابتلا به این شرایط قرار دارند.

2- علائم:

علائم نارسایی جفت شامل موارد زیر است:

• جفت جنین سقط شده
• زایمان زودرس و سقط جنین
• پره اکلامپسی

پره اکلامپسی با فشارخون بالا و وجود پروتئین در ادرار مشخص می‌شود. علائم پره اکلامپسی شامل افزایش وزن بیش از حد، ورم، سردرد و فشارخون بالا است.

3- عوارض:

در صورت وجود نارسایی جفت، خطراتی که جنین و نوزادان را تحت الشعاع قرار می‌دهد شامل موارد زیر است:

• کمبود اکسیژن در بدو تولد، که می‌تواند شرایطی مانند فلج مغزی ایجاد کند
• ناتوانی‌های یادگیری
• هیپوترمی یا دمای پایین بدن
• هیپوگلیسمی یا قند خون پایین
• پلی سیتمی یا میزان بیش از حد گلبول‌های قرمز خون
• زایمان زودرس
• نیاز به زایمان سزارین
• سقط جنین یا مرگ

وجود نارسایی جفت در اوایل بارداری مشکلاتی را که کودک تجربه می‌کند، تشدید خواهد کرد.

درمانی برای نارسایی جفت وجود ندارد، اما دریافت مراقبت‌های لازم برای کنترل شرایط بارداری ضروری است.

پزشک متخصص زنان و زایمان ممکن است به مادر باردار به طور مرتب توصیه کنند:

• ویزیت‌های منظم داشته باشد.
• لگدهای جنین را زیر نظر داشته باشد.
• به صورت خود مراقبتی بر علائم پره اکلامپسی نظارت داشته باشد.
• در رختخواب استراحت کند.
• در صورت خطر زایمان زودرس، تزریق استروئید قبل از هفته 32 بارداری انجام گیرد.
• در موارد شدید، مادران باردار ممکن است ادامه دوران بارداری خود را تحت مراقبت‌های بیمارستانی بگذارنند.

انفارکتوس جفتی

انفارکتوس جفت مناطقی از بافت مرده است که در داخل جفت یافت می‌شود که به طور معمول ناشی از عوارض عروق خونی می‌باشد.

این ناهنجاری جفت باعث کاهش جریان خون به مناطق آسیب دیده می‌شود. در بعضی مواقع، این حالت می‌تواند باعث محدودیت رشد جنین یا مرگ شود. انفارکتوس جفتی بیشتر در زنان با فشارخون بالا مشاهده می‌شود.

چسبندگی جفت یا جفت accreta

چسبندگی جفت یا پلاسنتا اکرتا زمانی رخ می‌دهد که جفت در اعماق دیواره رحم جاسازی شده باشد. این یک عارضه نادر از بارداری است که خروج جفت بعد از زایمان را با دشواری مواجه می‌سازد. چسبندگی جفت یک بیماری جدی است که یک مورد از هر 2500 بارداری رخ می‌دهد.

جفت و رگ‌های خونی آن عمیقاً به دیواره رحم وصل می‌شوند. سه شکل برای این شرایط وجود دارد:

1- جفت accreta:

جفت به طور محکم به دیواره رحم وصل شده است.

2- جفت increta:

جفت از طریق عضله به دیواره رحم وصل می‌شود.

3- جفت percreta:

جفت در تمام دیواره رحم رشد می‌کند و به سایر اندام‌های اطراف متصل می‌شود.

عوامل خطر برای ایجاد چسبندگی جفت عمدتا ناشناخته است. تصور می‌شود که این افراد شامل سابقه جفت سر راهی و یا سزارین قبلی بوده‌اند. عوارض این بیماری می‌تواند شامل خون‌ریزی واژن در سه ماهه سوم، خون‌ریزی شدید پس از زایمان، سزارین و هیسترکتومی متعاقب آن باشد.

جفت جنین جلو یا پلاسنتا قدامی

اگر جفت جنین جلو باشد، زمانی مشاهده می‌شود که جفت به دیواره جلوی رحم وصل می‌گردد. این مکان طبیعی برای جابجایی و رشد جفت است و ایجاد عوارض در آن بسیار بعید است.

داشتن جفت قدامی می‌تواند احساس حرکت کودک را کمی دشوارتر کند زیرا جنین توسط لایه‌های جفت در قسمت جلوی شکم یا معده مادر قرار گرفته است.

جفت جنین پایین

در موقعیت جفت جنین پایین اتصال جفت با رحم در ناحیه پایین صورت گرفته و ممکن است قسمتی یا تمامی از آن گردن رحم (ورودی رحم) را بپوشاند.

این حالت می‌تواند باعث خون‌ریزی در دوران بارداری یا هنگام تولد نوزاد شود. اگر جفت جنین پایین باشد و یا دهانه رحم را پوشانده باشد، مادر باردار قادر به زایمان طبیعی نخواهد بود و به عمل جراحی سزارین نیاز خواهد داشت.

جفت جنین حفظ شده

پس از به دنیا آمدن نوزاد، رحم مادر منقبض می‌شود و جفت از آن خارج می‌شود. این شرایط به عنوان مرحله سوم زایمان اطلاق می‌شود.

بعضی اوقات جفت یا بخشی از جفت یا غشاها می‌توانند در رحم همچنان باقی بمانند. این به عنوان جفت جنین حفظ شده، شناخته می‌شود. این شرایط بسیار شایع نیست، اما در صورت عدم درمان، جفت باقی مانده می‌تواند عوارضی ایجاد کند.

منابع:

1. https://www.tommys.org/pregnancy-information/pregnancy-complications/placenta-complications
2. https://www.medicalnewstoday.com/articles/309618