عملکرد غده هیپوفیز، مراقبت از آن و مشکلاتی که ممکن است برای آن به وجود آید
غده هیپوفیز من در کجا قرار گرفته است؟
غده هیپوفیز غده‌ای کوچک است که در حفره‌ای استخوانی در جمجمه، زیر مغز و پشت پل بینی واقع شده است. غده هیپوفیز دو بخش اصلی دارد:
- بخش قدامی (جلویی)
- بخش پیشین (عقبی)
این غده به بخش دیگری از مغز به اسم هیپوتالاموس متصل است که فعالیت آن را کنترل می‌کند. بخش قدامی هیپوفیز توسط یک رگ خونی کوچک به مغز متصل است. بخش عقبی در واقع بخشی از مغز را شامل می‌شود و تحت فرمان مغز، هورمون‌های لازم را به داخل جریان خون آزاد می‌کند.
غده هیپوفیز من چه وظایفی بر عهده دارد؟
از آنجایی که غده هیپوفیز کنترل کننده ترشح هورمون توسط سایر غدد است دارای اهمیت ویژه‌ای در بدن می‌باشد. این غده نیازهای بدن را دریافت می‌کند و مطابق با آن‌ها سیگنال‌هایی به بخش‌ها و غدد مختلف در سراسر بدن ارسال می‌کند تا بدن بتواند عملکردهای خود را تنظیم کند و در شرایط مناسب بماند. این غده هورمون‌های مختلفی به داخل جریان خود آزاد می‌کند که این هورمون‌ها خود به عنوان انتقال دهنده، پیامی را از غده‌ای خاص به سمت سلول‌های هدف می‌رسانند و به این ترتیب فعالیت آن سلول‌ها را تنظیم می‌کنند.
برای مثال، غده‌ای بخصوص، هورمون پرولاکتین ترشح می‌کند که باعث می‌شود در سینه زنان شیر تولید شود. هم‌چنین، غده هیپوفیز هورمون‌هایی ترشح می‌کند که بر روی غدد آدرنال، غده تیروئید، تخمدان‌ها و بیضه اثر می‌گذارد و در نتیجه این غدد هورمون‌های مورد نیاز دیگر را ترشح می‌کنند.
غده هیپوفیز از طریق ترشح هورمون‌هایش به تنظیم عملکرد و فرآیندهای مختلف در بدن می‌پردازد، عملکردهایی همچون متابولیسم، رشد، بلوغ جنسی، تولید مثل، فشارخون و سایر عملکردها و فرآیندهای حیاتی بدن.
هورمون‌های ترشح شونده از بخش جلویی غده هیپوفیز و عملکرد هریک از این هورمون‌ها
هورمون رشد
هورمون رشد وظیفه تنظیم فرآیند رشد فیزیکی را بر عهده دارد. این هورمون می‌تواند رشد بافت‌های مختلف بدن را تحریک کند. هدف اولیه این هورمون، استخوان‌ها و ماهیچه‌ها هستند.
هورمون محرک تیروئید
این هورمون غده تیروئید را تحریک می‌کند تا هورمون تیروئید آزاد کنند. غده تیروئید شما و هورمون‌هایی که این غده ترشح می‌کند برای عملکرد متابولیسم حیاتی هستند.
هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک
این هورمون محرک غدد آدرنال شما هستند تا کورتیزول و سایر هورمون‌ها را ترشح کند. هورمون کورتیزول خود موجب کاهش التهاب، تنظیم متابولیسم، تنظیم ایمنی بدن و افزایش قند خون می‌شود.
هورمون محرک فولیکل
این هورمون در ترشح استروژن و رشد تخمک‌ها در زنان نقش دارد. هم‌چنین، این هورمون در تولید سلول‌های اسپرم نیز اهمیت ویژه‌ای دارد.
هورمون لوتینیزینگ
این هورمون در تولید استروژن در زنان و تستوسترون در مردان نقش دارد.
هورمون پرولاکتین
این هورمون به تولید و ترشح شیر در پستان زنان کمک می‌کند.
اندورفین
این هورمون دارای خاصیت تسکین دهندگی است و موجب کاهش احساس درد در بدن می‌شود. هم‌چنین، گفته می‌شود هورمون اندورفین با بخش مربوط به احساس لذت در مغز مرتبط است.
انکفالین
عملکرد انکفالین وابسته به عملکرد اندورفین است و دارای عملکرد مشابه در کاهش احساس درد است.
هورمون محرک بتا ملانوسیت
این هورمون به افزایش تولید پیگمان (رنگدانه) در پوست، در واکنش به قرار گرفتن در معرض اشعه فرابنفش کمک می‌کند.
هورمون‌های ترشح شونده از بخش عقبی غده هیپوفیز و عملکرد هریک از این هورمون‌ها
بخش عقبی غده هیپوفیز نیز هورمون‌هایی ترشح می‌کند که این هورمون‌ها معمولا در هیپوتالاموس شما ترشح می‌شوند و در بخش عقبی هیوفیز باقی می‌مانند تا زمان ترشح آن‌ها فرا برسد. این هورمون‌ها عبارتند از:
وازوپرسین
این هورمون با نام هورمون آنتی دیورتیک نیز شناخته می‌شود. این هورمون به بدن در عملکرد حفظ آب کمک می‌کند و مانع از ایجاد شرایط کم آبی در بدن می‌شود.
اکسی توسین
این هورمون به ترشح شیر از پستان کمک می‌کند. هم‌چنین در تنظیم انقباضات در دفع ادرار نیز نقش دارد.
وضعیت‌های غیرطبیعی که ممکن است برای غده هیپوفیز رخ دهد
شرایط مختلفی وجود دارد که می‌تواند بر غده هیپوفیز تاثیر بگذارد. این غده بیشتر تحت تاثیر تومورهایی قرار می‌گیرد که ممکن است در داخل یا اطراف آن ایجاد شوند. این شرایط می‌تواند بر ترشح هورمون‌ها تاثیر بگذارد.
برخی از مشکلاتی که ممکن است برای غده هیپوفیز رخ دهد عبارتند از:
تومورهای هیپوفیزی
تومورهایی که در غده هیپوفیز ایجاد می‌شوند معمولا غیر سرطانی هستند. اما، این تومورهای می‌توانند بر ترشح هورمون‌ها اثر بگذارند. آن‌ها هم‌چنین ممکن است به بخش‌های دیگر مغز فشار ایجاد کنند که باعث ایجاد سردرد یا اختلال در بینایی شود.
هیپوپیتویتاریسم
این عارضه باعث می‌شود غده هیپوفیز شما در ترشح یک یا تعدادی از هورمون‌ها دچار مشکل شود، مثلا هورمون مورد نیاز را به مقدار کمتر ترشح کند یا آن را اصلا ترشح نکند. این موضوع می‌تواند بر روی سیتم رشد تاثیر نامطلوب بگذارد.
آکرومگالی
در این شرایط، غده هیپوفیز شما هورمون رشد را بسیار بیشتر از حد نیاز ترشح می‌کند. این مسئله می‌تواند موجب رشد بیش از اندازه، بخصوص در دستان و پاها شود. این اتفاق معمولا در نتیجه ایجاد تورمور در غده هیپوفیز رخ می‌دهد.
دیابت‌های اینسیپیدوس
این مشکل در نتیجه ترشح وازوپرسین ایجاد می‌شود. هورمون وازوپرسین معمولا به دنبال آسیب دیدگی در سر، عمل جراحی، یا ایجاد یک تومور ترشح می‌شود. در نتیجه، افراد در این شرایط میزان زیادی ادرار رقیق دفع می‌کنند، که در این دوره نیاز فراوانی به نوشیدن آب و سایر مایعات خواهند داشت.
بیماری کاشینگ
در این شرایط غده هیپوفیز میزان زیادی هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک ترشح می‌کند. این مسئله ممکن است باعث ایجاد کبودی، فشارخون بالا، احساس ضعف، و افزایش وزن شود. این شرایط معمولا در پی ایجاد تورمور در داخل غده هیپوفیز یا در اطراف آن رخ می‌دهد.
هایپر پرولاکتینمیا
در این شرایط، خون شما دارای مقدار زیادی پرولاکتین است. این می‌تواند موجب ناباروری و کاهش قدرت جنسی شود.
عارضه مغزی تراوماتیک
این عارضه موجب تورم مغز می‌شود و می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی در حافظه، رفتار و ارتباطات شما شود.
علائم وجود مشکل در غده هیپوفیز شما
چنانچه علائم زیر را به صورت مکرر مشاهده کردید با پزشک خود مشورت کنید:
- سردرد
- احساس ضعف یا خستگی
- فشارخون بالا
- افزایش وزن غیرطبیعی
- اختلال در خواب
- تغییر در وضعیت فیزیولوژیک، شامل بی‌ثباتی روحی یا افسردگی
- ضعف حافظه
- مشکلات مربوط به باروری، مانند ناباروری، اختلال نعوظ، یا پریود نامنظم
- رشد بیش از اندازه موها
- ترشح شیر از پستان درحالیکه در دوران شیردهی به سر نمی‌برید
لازم به ذکر است که بشتر مشکلاتی که باعث بروز این علائم می‌شوند با تشخیص صحیح به راحتی درمان می‌شوند.
نکاتی در جهت حفظ سلامت غده هیپوفیز
چنانچه به توصیه‌های زیر عمل کنید می‌توانید از غده هیپوفیز خود محافظت کنید. به کارگیری این توصیه نه تنها به حفظ سلامت غده هیپوفیز کمک می‌کنند بلکه موجب حفظ سلامت در سایر ارگان‌های بدن نیز می‌شوند.
داشتن یک رژیم سالم و متعادل
داشتن یک رژیم متعادل نه تنها به سلامت عمومی شما کمک می‌کند بلکه موجب تنظیم ترشح هورمون‌ها نیز می‌شود. برای مثال: بدن کودکانی که مواد مغذی کافی دریافت نمی‌کنند هورمون رشد را کمتر از حد مورد نیاز ترشح می‌کند و این باعث ایجاد اختلال در رشد کودک می‌شود.
بهتر است توصیه‌های زیر را جهت داشتن یک رژیم متعادل به کار گیرید:
- در برنامه غذایی خود از میوه و سبزی به اندازه مناسب استفاده کنید تا فیبر، ویتامین و مواد معدنی مورد نیاز بدن خود را دریافت کنید.
- چربی مورد نیاز بدن خود را از منابع سالم تامین کنید، مانند منابعی که دربردارنده اسیدهای چرب امگا 3 و چربی‌های غیر اشباع هستند.
- غلات کامل صرف کنید.
- دریافت سدیم (نمک) را در بدن خود کاهش دهید.
- از مصرف شکر بپرهیزید.
- هر روز به میزان لازم آب بنوشید.
استرس خود را کاهش دهید
استرس مزمن می‌تواند منجر به افزایش ترشح هورمون کورتیزول شود. ترشح هورمون کورتیزول می‌تواند موجب مشکلاتی از این قبیل شود:
- بی‌خوابی
- افزایش وزن
- خشم
- افسردگی
ورزش کنید
سعی کنید هر روز حداقل به مدت 30 دقیقه ورزش کنید یا تمرینات مربوط به آرام‌سازی ذهن را انجام دهید.
منابع:
مطالب مرتبط
سارا خانی
کارشناس میکروبیولوژی
Microbiology expert
