آشنایی با هورمون محرک فولیکولی (FSH) و تأثیر آن بر رشد جنسی

هورمون محرک فولیکولی (FSH)چیست؟

هورمون محرک فولیکولی (FSH)، هورمونی است که توسط غده هیپوفیز قدامی در واکنش به هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) از هیپوتالاموس تولید می‌شود. هورمون محرک فولیکولی (FSH) نقش مهمی در رشد جنسی و تولیدمثل در هر دو جنس نر و ماده ایفا می‌کند. مسائل موردبحث:

باروری
رشد جنسی
فقدان قاعدگی
یائسگی
ورم خوش‌خیم غده هیپوفیز

بافت سلولی هورمون محرک فولیکولی (FSH)

هورمون محرک فولیکولی (FSH)، نوعی دیمر گلیکوپروتئین با زیر واحدهای آلفا و بتا است. زیر واحد بتا برای FSH منحصربه‌فرد است درحالی‌که زیر واحد آلفا مشابه با هورمون hCG، هورمون تحریک‌کننده تیروئید TSH و هورمون لوتئینه‌کننده LH می‌باشد.

GnRH آزاد کردن FSH را تحریک می‌کند. هیپوتالاموس، GnRH را تولید می‌کند و آن در چرخه سیاهرگی هیپوفیزی آزاد می‌شود تا بر روی گیرنده‌های جفت پروتئینی G در سلول‌های گنادوتروپیک غده هیپوفیز قدامی عمل کند. این سلول‌های گنادوتروپیک منجر به تولید هورمون محرک فولیکولی (FSH) و هورمون لوتئینه کننده (LH) می‌شوند و آن‌ها را در چرخه پیرامونی آزاد می‌کنند.

آزاد کردن GnRH در یک حالت ضربانی رخ می‌دهد، با فرکانس‌های پالس پایین که تولید هورمون محرک فولیکولی (FSH) بیشتر، و فرکانس‌های پالس بالا، تولید LH بیشتر را تحریک می‌کنند. کاربرد مداوم GnRH، آزاد کردن FSH و LH را از غده هیپوفیز قدامی متوقف می‌کند که از تولید استروژن و تخمک‌گذاری در زنان جلوگیری می‌کند. ازنظر پزشکی، آگونیست‌های GnRH مانند لوپرولید از طریق این مکانیسم عمل می‌کند.

در زنان، بازخورد منفی از سطوح استروژن، مانع ترشح هورمون محرک فولیکولی (FSH) می‌شود. در مردان، سطوح هورمون (inhibin B) که توسط سلول‌های سرتولی در پاسخ به FSH ترشح می‌شوند، مانع از ترشح هورمون محرک فولیکولی (FSH) از طریق بازخورد منفی می‌شود.

بافت سلولی هورمون محرک فولیکولی

تأثیر هورمون محرک فولیکولی (FSH) بر رشد

در طی رشد جنین، نورون‌های تولیدکننده‌ی GnRH از بافت پوششی حفره میانی بویایی رشد می‌کنند و سپس به هیپوتالاموس حرکت می‌کنند. غده هیپوفیز قدامی از کیسه راتکه، بخشی از حفره دهانی، رشد می‌کند. در دوره‌های دوم و سوم بارداری، هم‌چنین در طول 3 تا 6 ماهه اول نوزادی، غده هیپوفیز LH و FSH را ترشح می‌کند. سطوح LH و FSH در میانه بارداری به‌عنوان اولین فولیکول تخمدانی و یا لوله کوچک بالغ نطفه‌ساز به بالاترین حد می‌رسند.

در مردان، هورمون محرک فولیکولی (FSH) تکثیر سلولی سرتولی را تحریک می‌کند که مهم‌ترین عامل برای اندازه بیضه در کودکان است. سلول‌های سرتولی، یک هورمون آنتی مولرین (AMN) تولید می‌کنند که منجر به پیچیدن مجراهای مولرین و مانع از تشکیل اندام‌های داخلی زنانه می‌شود.

همبستگی بالینی موج LH و FSH در اوایل نوزادی

فقدان نقطه اوج LH و FSH طبیعی نوزادها و مخصوصاً نوزادان پسر که دارای هیپوگونادیسم هایپوگونادوتروپیک هستند، قابل‌شناسایی و تشخیص است. دخترانی که مبتلا به سندرم ترنر تک کروموزومی (45, XO) هستند، به علت فقدان بازخورد منفی از تخمدان‌های غیر عملکردی دارای افزایش هورمون محرک فولیکولی (FSH) از سنّ 6 سال به بالا هستند درحالی‌که دختران مبتلا به موزائیسیسم (45,X/46,XX) به علت عملکرد نسبی تخمدان، دارای پایین‌ترین درجه هورمون محرک فولیکولی (FSH) می‌باشند.

در طول دوره بلوغ، هیپوتالاموس منجر به ترشح GnRH در یک حالت ضربانی می‌شود که غده هیپوفیز قدامی را برای افزایش ترشح LH و FSH تحریک می‌کند.

ترشح LH و FSH

سیستم‌های اندامی درگیرشده با هورمون محرک فولیکولی (FSH)

محور هیپوتالامیک-هیپوفیز-گونادال

هیپوتالاموس موجب ترشح GnRH می‌شود که غده هیپوفیز قدامی را برای آزاد کردن FSH و LH تحریک می‌کند. در زنان، گیرنده‌های FSH در سلول‌های گرانولوزای تخمدان واقع شده‌اند. در مردان، گیرنده‌های FSH در سلول‌های سرتولی بیضه‌ها یافت می‌شوند.

عملکرد هورمون محرک فولیکولی (FSH)

1- در زنان:

تولید استروژن
رشد فولیکولی

2- در مردان:

القا و نگهداری اسپرماتوجنسیس

مکانیسم هورمون محرک فولیکولی (FSH)

1- زنان:

تولید استروژن

هورمون محرک فولیکولی (FSH)، باعث تحریک سلول‌های گرانولوزا در فولیکول‌های تخمدانی برای ترکیب آروماتاز می‌شود که آندروژن‌های تولید شده توسط سلول‌های تکا را به استرادیول تبدیل می‌کند.

رشد فولیکولی و چرخه قاعدگی

در طی فاز فولیکولی چرخه قاعدگی، FSH بلوغ فولیکول‌های تخمدانی را تحریک می‌کند. همان‌طور که یک فولیکول غالب جانشین می‌شود و استرادیول و اینهیبین ترشح می‌کند، ترشح هورمون محرک فولیکولی (FSH) متوقف می‌شود.

زمانی که فولیکول غالب، استرادیول کافی برای حفظ سطوح 200 الی 300 pg/ml برای 48 ساعت تولید می‌کند، هیپوتالاموس با موجی از GnRH واکنش نشان می‌دهد که ترشح هورمون‌های گونادوتروپیک را به‌جای ممانعت از آن‌ها تحریک می‌کند.

FSH هم‌زمان با موج LH به بالاترین نقطه اوج خود می‌رسد که موجب تخمک‌گذاری می‌شود. سپس FSH در طول فاز جسم زرد پایین می‌ماند، که از رشد فولیکول‌های جدید جلوگیری می‌کند.

2- مردان:

هورمون محرک فولیکولی (FSH) به همراه تستوسترون، برای حفظ تعداد و عملکرد نرمال اسپرم لازم است. مطالعات نشان داده‌اند که محرومیت FSH نه‌تنها تعداد اسپرم را کاهش می‌دهد بلکه کیفیت اسپرم باقیمانده را تحت تأثیر قرار می‌دهد.