نگاهی جامع به کم خونی پرنیشیوز به همراه علت ایجاد و علائم آن

کم خونی پرنیشیوز شرایطی است که به ندرت برای انسان ایجاد می‌شود، میزان شیوع آن در جمعیت‌های عادی 1% است و در جمعیت افراد بالای 60 سال برابر با 1.9% می‌باشد. کم خونی پرنیشیوز در گذشته، به دلیل نبود روش‌های درمانی موثر، موجب مرگ افراد مبتلا می‌شد.

امروزه، این بیماری، با روش‌های درمانی آسان، از جمله تزریق ویتامین B12 یا مصرف مکمل‌های حاوی این ویتامین، به سادگی قابل درمان است. اما، چناچه برای این بیماری اقدام درمانی مناسب صورت نگیرد، کمبود ویتامین B12 می‌تواند شرایط پیچیده‌ای به وجود آورد.

علائم کم خونی پرنیشیوز چیست؟

کم خونی پرنیشیوز به صورت تدریجی پیشرفت می‌کند. به همین دلیل ممکن است تشخیص علائم آن قدری دشوار باشد. به طور کلی علائم بارز کم خونی پرنیشیوز عبارتند از:

• احساس ضعف
• سردرد
• احساس درد در قفسه سینه
• از دست دادن وزن

در برخی از شکل‌های نادر کم خونی پرنیشیوز، افراد ممکن است علائم نورولوژیکی (عصبی) نیز نشان دهند. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:

• عدم تعادل در زمان راه رفتن
• اسپاستیسیتی، شرایطی که در آن عضلات سفت می‌شوند
• نوروپاتی جانبی، که در آن دست‌ها و پاها بی‌حس می‌شوند
• ضایعات نخاعی
• از دست دادن حافظه

سایر علائم کمبود ویتامین B12، که در پی کم خونی پرنیشیوز ایجاد می‌شود، عبارتند از:

• حالت تهوع و استفراغ
• سرگیجه
• افسردگی
• یبوست
• کاهش اشتها
• سوزش سر دل

چه عواملی باعث ایجاد کم خونی پرنیشیوز می‌شوند؟

1- کمبود ویتامین B12

افرادی که دچار کم خونی هستند، میزان گلبول‌های قرمز (RBCs) در خون آن‌ها، نسبت به سایر افراد، پایین‌تر است. ویتامین B12 در تولید گلبول‌های قرمز نقش مهمی ایفا می‌کند، بنابراین، بدن به منظور ساخت گلبول‌های قرمز نیاز به جذب ویتامین B12 به میزان کافی دارد. ویتامین B12 می‌تواند از منابع زیر حاصل شود:

• گوشت قرمز
• گوشت مرغ
• صدف های خوراکی
• تخم مرغ
• محصولات لبنی
• سویا
• آجیل
• مکمل‌های غذایی

2- کمبود پروتئین IF

یکی دیگر از نیازهای بدن شما برای جذب ویتامین B12 نوعی پروتئین به نام فاکتور اینترینسیک (IF) است. این فاکتور پروتئینی توسط سلول‌هایی در معده ساخته می‌شوند. ویتامین B12 پس از آنکه وارد بدن شما شد به سمت معده می‌رود تا در آنجا با IF پیوند ایجاد کند. سپس این ترکیب ایجاد شده توسط بخش انتهایی روده کوچک جذب می‌شود. در برخی از کم خونی‌های پرنیشیوز، سیستم ایمنی بدن به سلول‌هایی که در معده IF تولید می‌کنند حمله می‌کند و آن‌ها را از بین می‌برد. وقتی این سلول‌ها از بین بروند، بدن دیگر قادر به ساخت IF نمی‌باشد و ویتامین B12 موجود در غذا را نمی‌تواند جذب کند.

3- ماکروسیت

چنانچه بدن نتواند ویتامین B12 مورد نیاز خود را به دست آورد شروع به تولید گلبول‌های قرمز بزرگی به نام ماکروسیت می‌کند. این سلول‌های غیرطبیعی، به خاطر اندازه بزرگی که دارند ممکن است قادر به ترک مغز استخوان (جایی که گلبول‌های قرمز در آن ساخته می‌شوند) نباشند، و در نتیجه به جریان خون انتقال نمی‌یابند. از آن جایی که وظیفه گلبول قرمز انتقال اکسیژن است، این اتفاق باعث کمبود اکسیژن در خون و در نتیجه احساس خستگی مداوم و ضعف در انسان می‌شود.

کم خونی پرنیشیوز نوعی کم خونی ماکروسیتیک است، که گاهی کم خونی مگالوپلاستیک نیز نامیده می‌شود. علت آن تولید گلبول‌های قرمز با اندازه غیرطبیعی است.

تفاوت کم خونی پرنیشیوز و کم خونی‌های مرتبط با کمبود ویتامین B12

مشکلات دیگری که کمبود ویتامین B12 ایجاد می‌کند اغلب با کم خونی پرنیشیوز اشتباه گرفته می‌شوند. کم خونی پرنیشیوز یک بیماری خودایمنی است و ناشی از کمبود IF و عدم جذب کافی ویتامین B12 است. این کمبود ویتامین می‌تواند با تغییر در رژیم غذایی یا مصرف مکمل‌های حاوی ویتامین B12، و یا تزریق ویتامین B12 جبران شود.

در افرادی که با کمبود ویتامین B12 یا کم خونی‌های شایع مواجه هستند، بدن می‌تواند از منابع مناسب ویتامین B12 را جذب کند. کم خونی پرنیشیوز در کودکانی که با نقص ایمنی متولد می‌شوند نیز مشاهده می‌شود. برخی نقایص مادرزادی در نوزادان می‌تواند مانع از ساخت IF شود.

چه عواملی احتمال ابتلا به کم خونی پرنیشیوز را افزایش می‌دهند؟

برخی افراد، نسبت به افراد دیگر، شانس بیشتری برای ابتلا به کم خونی پرنیشیوز دارند. افرادی با این ویژگی‌ها:

1. عضوی از خانواده آن‌ها به این بیماری مبتلا بوده
2. در بخش‌های اروپای شمالی یا منطقه اسکاندیناوی زندگی می‌کنند
3. مبتلا به دیابت نوع 1 (نوعی بیماری خودایمنی) یا برخی بیماری‌های روده‌ای، مثل بیماری کرون، هستند
4. بخشی از معده یا روده آن‌ها طی عمل جراحی خارج شده
5. سن بالای 60 سال دارند
6. گیاه‌خوار مطلق هستند و ویتامین B12 کافی دریافت نمی‌کنند

قابل ذکر است، با بالا رفتن سن احتمال ابتلا به کم خونی پرنیشیوز در افراد افزایش می‌یابد.

تشخیص کم خونی پرنیشیوز

پزشک، اغلب به انجام آزمایشات متعددی برای تشخیص کم خونی پرنیشیوز نیاز دارد. این آزمایش‌ها شامل موارد زیر می‌شوند:

1- آزمایش خون

در این آزمایش میزان ویتامین B12 و آهن موجود در خون سنجیده می‌شود.

2- آزمایش کمبود ویتامین B12

در آزمایشی که میزان ویتامین B12 شما در آن سنجیده می‌شود پزشک می‌تواند به استاندارد بودن یا نبودن میزان آن پی ببرد.

3- بیوپسی (نمونه‌برداری)

ممکن است پزشک بخواهد از معده شما نمونه‌برداری انجام دهد تا در صورت وجود آسیب در دیواره معده آن را تشخیص دهد. نمونه‌برداری شامل برداشتن تعدادی از سلول‌های معده شما می‌باشد. این سلول‌ها سپس توسط میکروسکوپ مورد بررسی دقیق قرار می‌گیرند.

4- آزمایش کمبود پروتئین IF

تشخیص کمبود فاکتور اینترینسیک نیز از طریق آزمایش خون امکان‌پذیر است. نمونه خون شما با هدف بررسی آنتی بادی‌های ایجاد شده در برابر IF و سلول‌های معده مورد آزمایش قرار می‌گیرد. در یک سیستم ایمنی سالم آنتی بادی‌ها مسئول یافتن باکتری‌ها و ویروس‌ها هستند. آن‌ها سپس به میکروب‌های مهاجم حمله می‌کنند و باعث از بین رفتن آن‌ها می‌شوند. زمانی که یک بیماری خود ایمنی، مثل کم خونی پرنیشیوز، ایجاد می‌شود آنتی بادی‌های بدن دیگر نمی‌توانند تفاوت بین بافت سالم و بافت بیمار را تشخیص دهند. در این شرایط، آنتی بادی‌ها به سلول‌های سازنده IF حمله می‌کنند.

شرایطی که ممکن است کم خونی پرنیشیوز ایجاد کند

پزشک ممکن است از شما بخواهد که در یک دوره زمانی طولانی مدت تحت نظر وی باشید. این می‌تواند به پزشک کمک کند تا مشکلات حاصل از کم خونی پرنیشیوز را سریعاٌ شناسایی کند. خطرناک‌ترین مشکلی که این بیماری می‌تواند ایجاد کند سرطان گاستریک یا همان سرطان معده است. پزشک با بررسی‌های منظم و نمونه‌برداری می‌تواند از ایجاد یا عدم ایجاد آن در بدن شما مطلع شود. سایر مشکلاتی که کم خونی پرنیشیوز می‌تواند ایجاد کند عبارتند از:

• آسیب به اعصاب
• مشکلات گوارشی
• ایجاد اختلال در حافظه، گیجی، و سایر مشکلات مربوط به اعصاب
• بیماری‌های قلبی

منابع:

1. https://www.healthline.com/health/pernicious-anemia