آشنایی با بیماری پانکراتیت یا التهاب پانکراس و عامل درد شکم بعد از صرف کردن غذا

پانکراس چیست؟

پانکراس یک غده بزرگ است که در پشت معده قرار داشته و نزدیک به دوازدهه قرار گرفته است. پانکراس آنزیم‌های گوارشی قوی را از طریق یک کانال به روده باریک ترشح می‌کند. این آنزیم‌ها به هضم چربی‌ها، قندها و پروتئین‌ها کمک می‌نمایند. پانکراس هورمون‌های انسولین و گلوکاگون را در جریان خون آزاد می‌کند. این هورمون‌ها نقش مهمی در متابولیسم قندها دارند. التهاب پانکراس یا بیماری پانکراتیت زمانی اتفاق می‌افتد که آنزیم‌های گوارشی بسیار فعال شده به خود این اندام حمله می‌کنند. در موارد بسیار شدید این التهاب ممکن است خون‌ریزی در درون غده پانکراس یا لوزالمعده، آسیب بافتی شدید، عفونت و کیست رخ دهد. آنزیم‌ها و سموم ممکن است وارد جریان خون شده و آسیب جدی به اندام‌های حیاتی مانند قلب، کلیه‌ها و ریه‌ها وارد آورند.

دو نوع پانکراتیت وجود دارد. شکل حاد به طور ناگهانی اتفاق می‌افتد و ممکن است یک بیماری شدید، تهدید کننده زندگی و با عوارض زیادی همراه باشد. معمولا در این حالت بیمار به طور کامل بهبود می‌یابد. اگر آسیب به پانکراس همچنان ادامه یابد، مانند زمانی که یک بیمار همچنان به مصرف الکل ادامه می‌دهد، ممکن است شکل مزمن بیماری پانکراتیت ایجاد شود، این حالت با درد شدید و کاهش عملکرد پانکراس همراه است که می‌تواند باعث اختلال در هضم گردیده و سبب کاهش وزن شود.

پانکراتیت حاد چیست؟

این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که پانکراس به طور ناگهانی ملتهب گردیده و سپس بهبود می‌یابد. برخی از بیماران با بیش از یک حمله مواجه می‌شوند اما هر یک از آن‌ها به طور کامل بهبود می‌یابد.

اغلب موارد پانکراتیت حاد به علت سوء مصرف الکل یا به علت سنگ کیسه صفرا ایجاد می‌شوند. علل دیگر ممکن است مصرف داروهای تجویزی، ضربه، عمل جراحی شکم، ناهنجاری‌های لوزالمعده یا روده باشد. در موارد نادر، این بیماری ممکن است بعد از ابتلای به عفونت‌ها مانند اوریون نیز رخ بدهد. در حدود 15 درصد موارد علت ناشناخته می‌باشد.

علائم پانکراتیت حاد چیست؟

پانکراتیت حاد معمولا با درد در قسمت فوقانی شکم آغاز می‌گردد که ممکن است چند روز طول بکشد. درد اغلب شدید است. ممکن است درد مداوم، فقط در شکم باشد، یا ممکن است به پشت و دیگر مناطق منتشر شود. درد ممکن است ناگهانی و شدید باشد، یا ممکن است به صورت یک درد خفیف شروع شود که با خوردن تشدید می‌شود و رفته رفته تشدید می‌گردد. در بیماری پانکراتیت شکم متورم شده ولی این در حالیست که کمر بصورت باریک دیده می‌شود. علائم دیگر پانکراتیت ممکن است تهوع، استفراغ، تب و افزایش ضربان قلب باشد. این فرد اغلب احساس بیمار شدیدی دارد.

حدود 20 درصد از موارد ابتلا به پانکراتیت شدید بوده و بیمار ممکن است دچار کم آبی و افت فشارخون شود. گاهی اوقات قلب، ریه و کلیه بیمار دچار نارسایی می‌گردد. در موارد شدید، ممکن است در پانکراس خون‌ریزی رخ داده و منجر به شوک و گاهی مرگ شود.

پانکراتیت حاد چگونه تشخیص داده می‌شود؟

در طول حمله حاد، سطوح بالای آمیلاز (آنزیم گوارشی که در پانکراس ایجاد می‌شود) در خون دیده می‌شود. ممکن است سایر تغییراتی در کلسیم، منیزیم، سدیم، پتاسیم و بی‌کربنات سطوح خونی رخ دهد.

بیماران مبتلا به پانکراتیت حاد ممکن است مقدار بالایی از قند و چربی را در خون خود داشته باشند. این تغییرات به پزشک در تشخیص پانکراتیت کمک می‌کند. پس از بهبودی پانکراس، سطح خونی این مواد معمولا به حالت طبیعی باز می‌گردد.

پانکراتیت مزمن چیست؟

پانکراتیت مزمن علل زیادی دارد، اما 70 تا 80 درصد موارد به دلیل سوء مصرف مزمن الکل است. پانکراتیت مزمن ممکن است پس از یک حمله حاد، به ویژه اگر مجاری لوزالمعده آسیب دیده باشد، رخ دهد. آسیب به لوزالمعده ناشی از نوشیدن الکل ممکن است سال‌ها علائمی را از خود نشان ندهد و پس از آن بیمار به طور ناگهانی دچار حمله پانکراتیت شود. این حالت در مردان نسبت به زنان شایع‌تر است و اغلب بین 30 تا 40 سالگی ایجاد می‌شود. در موارد دیگر، پانکراتیت ممکن است ارثی باشد. به نظر می‌رسد که اشکال ارثی به علت ناهنجاری‌های آنزیم پانکراس است که آنزیم‌ها به طور خودکار بر روی خود لوزالمعده اثر می‌کنند.

در مراحل اولیه، پزشک همیشه نمی‌تواند به طور قطع مزمن یا حاد بودن پانکراتیت را بیان کند و علائم ممکن است در هر دو یکسان باشند. بیمارانی که مبتلا به پانکراتیت مزمن هستند، دارای سه نوع مشکل عمده می‌باشند: درد، سوءجذب مواد غذایی و کاهش وزن یا دیابت. برخی از بیماران درد زیادی ندارند، اما اغلب افراد مبتلا به این حالت درد در پشت و درد شکم را مدام تجربه می‌کنند، ولی برخی از بیماران، درد شدیدی دارند.

بیماران مبتلا به این بیماری حتی با وجود اشتهای کافی و داشتن عادات غذا خوردن طبیعی، اغلب با از دست دادن و کاهش وزن مواجه‌اند. عامل اصلی این اتفاق بدین دلیل می‌باشد که آنزیم‌های پانکراسی قادر به هضم و جذب موثر مواد غذایی نبوده و این هضم ضعیف منجر به از دست دادن چربی، پروتئین و قند همراه با مدفوع می‌گردد. پانکراتیت مزمن در شرایطی که آسیب به سلول‌های لوزالمعده وارد گردد می‌تواند باعث بیماری دیابت شود.

چگونه پانکراتیت مزمن تشخیص داده شود؟

اگرچه تشخیص پانکراتیت مزمن نسبت به حالت حاد کمی دشوارتر است ولی با این وجود پزشک برخی از آزمایشات خونی، ادرار و مدفوع به همراه سی-تی-اسکن شکمی را برای تشخیص دقیق‌تر تجویز می‌نماید.

منابع:

1. https://www.verywellhealth.com/acute-or-chronic-pancreatitis-symptoms-and-treatments-3520426