همه چیز در مورد سنگ کیسه صفرا، از پیشگیری تا درمان

کیسه صفرا یک کیسه کوچک واقع در سمت راست بدن، در زیر کبد است. بعضی از مواد شیمیایی موجود در کیسه صفرا می‌توانند به یک سنگ بزرگ یا چندین ماده کوچک تبدیل شوند. ترشحات کیسه صفرا مجموعه‌ای از کلسترول، کلسیم، بیلی روبین و سایر ترکیبات است که در کیسه صفرا انباشته می‌شوند. این ترکیبات گاهی اوقات صفرا نامیده می‌شوند چرا که برای مدت طولانی در کیسه صفرا باقی می‌مانند.

صفرا مایع سبز مایل به زرد است که در کبد تولید و در کیسه صفرا ذخیره می‌شود. این ماده به هضم چربی‌های بدن کمک می‌کند. هنگامی که ذرات کوچک صفرا برای مدت طولانی در کیسه صفرا باقی بمانند، این ذرات می‌توانند به عنوان مواد معلق در کیسه صفرا تجمع یابند. سنگ‌های کیسه صفرا، سنگ‌ها یا توده‌هایی هستند که از برخی مواد سخت‌تر در کیسه صفرا یا مجاری صفراوی تولید می‌شوند.

علائم

اکثر افراد مبتلا به سنگ‌های صفراوی هیچ نشانه‌ای ندارند. این به این دلیل است که سنگ در کیسه صفرا باقی می‌ماند و هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کند. با این حال، گاهی اوقات سنگ‌های صفراوی ممکن است به کوله سیستیک یا التهاب کیسه صفرا منجر شوند.

علائم اولیه درد ناگهانی است که به سرعت این درد بدتر می‌شود. این درد می‌تواند در سمت راست بدن، درست زیر دندان‌ها، بین نوک شانه یا در شانه راست رخ دهد.

سایر علائم عبارتند از:

• درد در سمت راست بدن، درست زیر دنده
• درد پشت ما بین تیغه شانه
• درد در شانه راست
• حالت تهوع
• استفراغ
• تعریق
• بی‌قراری

تشخیص

در بسیاری از موارد، سنگ‌های کیسه صفرا به طور تصادفی هنگامی که فرد برای یک وضعیت دیگر تحت درمان قرار می‌گیرد، کشف می‌شوند. یک پزشک ممکن است بعد از انجام آزمایش کلسترول، اسکن اولتراسوند، آزمایش خون یا حتی یک سی‌تی‌اسکن، به وجود سنگ‌های صفراوی مشکوک شود. آزمایش خون ممکن است به دنبال علائم عفونت، انسداد، پانکراتیت یا زردی انجام شود.

علل

دو نوع اصلی از سنگ‌های صفراوی وجود دارد:

سنگ‌های صفراوی کلسترولی: اگر کلسترول بیش از حد در صفرا وجود داشته باشد این سنگ‌ها ایجاد می‌شوند.

سنگ‌های صفراوی رنگدانه‌ای: وقتی که بیلی روبین صفرا بیش از حد باشد این سنگ‌ها شکل می‌گیرند. این نوع از سنگ‌ها در میان افراد مبتلا به بیماری کبدی، عفونت مجاری صفراوی یا اختلالات خونی مانند کم خونی ناشی از سلول‌های داسی شکل مشاهده می‌شود.

عوامل خطر

افراد در معرض خطر عبارتند از:

• زنان باردار
• افراد با سابقه خانوادگی
• افرادی که اخیرا وزن زیادی را از دست داده‌اند
• عمدتا کاهش وزن سریع و پس از آن بازگشت با حالت عادی ممکن است خطر سنگ کیسه صفرا در ادامه طول زندگی افزایش می‌دهد.
• مصرف قرص ضد بارداری در زنان
• افراد کم تحرک
• زنانی که تحت درمان با دوز بالای استروژن قرار می‌گیرند.
• افراد با خویشاوندان مبتلا به این بیماری
• یک مطالعه نشان داد که یک نوع ژن به طور قابل توجهی خطر ابتلا به سنگ‌های صفراوی را افزایش می‌دهد.
• افراد با مصرف چربی بالا در رژیم غذایی
• زنان دو برابر بیشتر از مردان دچار سنگ‌های صفراوی می‌شوند.
• افراد بالای 60 سال
• افرادی که داروهای کاهش دهنده کلسترول مصرف می‌کنند.
• افراد مبتلا به دیابت
• علاوه بر این، درمان جایگزینی هورمونی (HRT) برای زنان یائسه با خطر بالای ابتلا به مشکلات کیسه صفرا همراه است.

درمان

سنگ‌های صفراوی اگر باعث ایجاد التهاب کیسه صفرا، انسداد مجاری صفراوی و یا حرکت سنگ از مجاری صفراوی به داخل روده شوند، باید تحت درمان قرار بگیرند. درمان شامل کوله سیستکتومی یا برداشتن کل کیسه صفرا است که در برخی افراد تحت لاپارسکوپی انجام شده و در برخی نیاز به جراحی‌های باز شکمی وجود دارد. داروی اورسیدوکولیک اسید (Ursodeoxycholic acid) در صورتی که جنس این سنگ‌ها از کلسترول باشد، می‌توانند تا حدودی از میزان محتوای کلسترولی کیسه صفرا کاسته و از تشکیل این سنگ‌ها بکاهند.

البته علی رغم وجود دارو و مداخلات جراحی برخی از مردم درمان‌های طبیعی برای خلاص شدن از شر این سنگ‌ها جایگزین می‌کنند. روش‌های طب سوزنی، یوگا تا حدودی درمان کننده هستند البته باید در نظر داشته باشید در صورت وخامت شرایط، پزشک تصمیم گیرنده نهایی خواهد بود.

پیشگیری

کاهش وزن به تدریج نه به سرعت

موثرترین راه برای جلوگیری از بیماری سنگ صفرا در طولانی مدت، کنترل وزن است. با این حال، کاهش وزن سریع، بارداری، و یا شرکت در برنامه‌های رژیم غذایی بسیار کم کالری (کمتر از 800 کالری در روز)، در واقع می‌تواند خطر ابتلا به سنگ‌های صفراوی را افزایش دهد. رژیم‌های کاهش وزن سریع ممکن است سطح کلسترول در صفرا افزایش دهند که منجر به افزایش احتمال ابتلا به سنگ کیسه صفرا می‌شود. این کاهش وزن باید به آرامی انجام شود.

ورزش

فعالیت بدنی منظم می‌تواند به کاهش شانس ابتلا به سنگ‌های صفرا کمک کند. شدت تمرین تفاوت زیادی را ایجاد نمی‌کند. دستورالعمل‌های خدمات بهداشتی و انسانی ایالات متحده توصیه می‌کنند که فعالیت بدنی منظم حداقل 150 دقيقه در هفته يا 30 دقيقه پنج بار در هفته می‌تواند پيامدهای سلامت را بهبود بخشد و مانع از افزايش وزن شود.

رژیم غذایی سالم

رژیم غذایی سالم نقش مهمی در کاهش ابتلا به بیماری‌های کیسه صفرا ایفا می‌کند، اما تنها محدود به خوردن میوه‌ها و سبزی‌ها نیست. خوردن یک ترکیب متعادل از غذاهای گیاهی مانند آجیل، میوه‌ها، سبزیجات، فیبر و غذاهای حاوی چربی‌های یکنواخت یا چرب غیر اشباع، غلات و با مقادیر کم و یا بدون گوشت قرمز می‌تواند خطر ابتلا به بیماری‌های سنگ کیسه صفرا را کاهش دهد. رژیم مدیترانه‌ای شامل این غذاهاست و با کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی نیز همراه است.

چند نکته برای نوع غذایی که باید بخورید و مواردی که باید اجتناب کنید:

• همه چربی‌ها مضرر نیستند بلکه چربی‌های غیر اشباع موجود در روغن زیتون، روغن کانولا و اسیدهای چرب امگا 3 در میوه آووکادو، کتان و ماهی در جلوگیری از بیماری‌های کیسه صفرا کمک کننده هستند. چربی‌های سالم و روغن ماهی ممکن است به خصوص برای افرادی که دارای سطوح بالای تری گلیسیرید هستند سودمند باشد، چرا که به تخلیه مرتب کیسه صفرا کمک می‌کند.
• فیبر را از میوه‌ها، سبزیجات و آجیل دریافت کنید. رژیم‌های غذایی غنی از فیبر، نان و غلات کامل، میوه‌ها و سبزیجات و منابع گیاهی پروتئینی مانند بادام زمینی، گردو و حبوبات، به جلوگیری از بیماری سنگ کیسه صفرا کمک می‌کنند.
• از مصرف قند و شکر اجتناب کنید. منابع کربوهیدراتی مانند نان سفید، پاستا و قندهای تصفیه شده ممکن است باعث افزایش خطر بیماری‌های سنگ صفرا شوند.
• نیازی به دوری از قهوه نیست. تحقیقات انجام شده نشان دادند که مصرف قهوه بطور قابل توجهی احتمال بروز سنگ کیسه صفرا کاهش می‌دهد که این ممکن است به دلیل انقباض کیسه صفرا و جریان های صفراوی باشد.

از داروهای پیشگیری کننده ابتلا به سنگ کیسه صفرا استفاده کنید.

درمان‌های جایگزین استروژن و یا هورمون خطر ابتلا به سنگ کیسه صفرا افزایش می‌دهند چون استروژن خود کلسترول بیشتری در بدن تولید می‌کند. استاتین‌ها یا داروهای کاهش دهنده کلسترول، هم‌چنین می‌توانند بروز بیماری‌های سنگ صفرا را کاهش دهند. اورلیستات (Xenical)، که برای درمان چاقی استفاده می‌شود، می‌تواند از ایجاد سنگ‌های صفراوی در هنگام کاهش وزن جلوگیری کند. بعضی از داروهای کاهش دهنده تری گلیسرید مرسوم به نام جم فیبروزیل (Lopid) و فنوفیبرات (Fibricor یا Tricor) می‌توانند خطر بروز سنگ‌های کیسه صفرا را افزایش دهند. این داروها باعث از کار انداختن آنزیم‌های کبدی شده و سطوح کلسترول موجود در صفرا بالا می‌برند. اما استاتین‌ها یک راه موثر برای کاهش کلسترول و تری گلیسیرید هستند، بنابراین در صورت نیاز به کنترل کلسترول، در مورد بهترین گزینه‌های درمانی با پزشک خود صحبت کنید.

منابع:

1. https://www.everydayhealth.com/gallbladder/4-ways-to-prevent-gallstones.aspx
2. https://www.medicalnewstoday.com/articles/321026.php
3. https://www.medicalnewstoday.com/articles/153981.php?sr
4. https://www.medicalnewstoday.com/articles/320057.php?sr