درباره تیک عصبی چه می‌دانید؟

تیک عصبی چیست

تیک‌ها، حرکات سریع و مکرر عضلانی هستند که منجر به تکان خوردن یا صداهای ناگهانی و غیرقابل کنترل می‌شوند. بسیاری از افراد در طول زندگی‌شان حرکات اسپاسم مانندی را در ماهیچه‌های خاصی تجربه می‌کنند. این حرکات، که تحت عنوان تیک شناخته می‌شوند، اغلب در پلک‌ها یا صورت ایجاد می‌شوند. با این حال تیک می‌تواند در هر جایی از بدن رخ دهد.

در اکثر موارد تیک‌های عصبی، موقت و بی‌ضرر بوده و با گذشت زمان بهبود می‌یابند اما می‌توانند کلافه کننده باشند و در فعالیت‌های روزمره اختلال ایجاد کنند. تیک‌ها معمولا در کودکی شایع هستند و در حدود پنج سالگی ظاهر می‌شوند. گهگاه ممکن است تیک‌ها در بزرگسالی آغاز شوند. نشانگان توره (سندرم تورت و تیک Tourette's syndrome)، که در آن تیک‌ها بیش از یک سال ادامه می‌یابند، بحث جداگانه‌ای را می‌طلبد.

انواع تیک‌های عصبی

تیک‌ها انواع متفاوتی دارند. برخی روی حرکات بدن تاثیر می‌گذارند (تیک‌های حرکتی) و برخی دیگر روی صدا (تیک‌های صوتی).

1. تیک‌های حرکتی

تیک‌هایی هستند که منجر به حرکات بدن می‌شوند. انواع متداول تیک‌های حرکتی عبارتند از:

پلک زدن، چشمک زدن، اخم کردن
جمع کردن بینی یا شکلک در آوردن
گاز گرفتن لب‌ها یا حرکت دادن زبان (مثلا زبان درآوردن)
تکان‌های سریع یا کوبیدن سر
بشکن زدن
خم کردن گردن
چمباتمه زدن، پریدن، یا خم شدن و لمس زمین
شانه بالا انداختن
حرکات یا حالات بدنی ناپسند
لمس اجسام و افراد به طور غیر ارادی

تیک‌ها گاها شبیه حرکات عادی بدن هستند اما فرد کنترلی روی آن‌ها ندارد. برخی افراد می‌توانند تیک را موقتا به تاخیر بی‌اندازند اما در نهایت میل به انجام آن بسیار قوی می‌شود.

2. تیک‌های صوتی

انواع متداول تیک‌های صوتی عبارتند از:

بالا کشیدن آب بینی
سرفه کردن
خر خر کردن
درآودن صدای حیوانات مانند پارس کردن
هیس کردن
صاف کردن گلو
جیغ زدن
تکرار صداها یا عبارات، در برخی موارد محدود فرد عبارتی ناپسند و توهین‌آمیز را تکرار می‌کند.

گاها، تیک جریان عادی صحبت کردن را مختل می‌کند یا در ابتدای جمله اتفاق می‌افتد. تیک‌ها می‌توانند به صورت تصادفی ایجاد شوند و ممکن است با عواملی مانند استرس، اضطراب، خستگی، هیجان و شادی ارتباط داشته باشند. در صورتی که روی تیک تمرکز کنید یا درباره آن صحبت کنید بدتر می‌شود. شروع تیک‌ها معمولا با احساس ناخوشایندی همراه است که در بدن افزایش یافته و با تیک تسکین می‌یابد.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

تیک‌ها معمولا جدی نیستند و آسیبی به مغز نمی‌زنند. اگر تیک شما خفیف است عموما نیازی به مراجعه به پزشک وجود ندارد. این تیک‌ها گاها خود به خود ناپدید می‌شوند. در صورتی که نگران خودتان یا فرزندتان هستید و نیاز به حمایت یا راهنمایی دارید، یا تیک شما ویژگی‌های زیر را دارد به پزشک مراجعه کنید:

دفعات و شدت آن‌ زیاد یا رو به افزایش است
منجر به مشکلات هیجانی یا اجتماعی، مانند خجالت، مورد تمسخر قرار گرفتن یا انزوای اجتماعی شده است.
منجر به درد یا ناراحتی می‌شود (برخی تیک‌ها باعث می‌شوند فرد تصادفا به خود آسیب بزند).
در فعالیت‌های روزمره، مدرسه یا شغل شما اختلال ایجاد می‌کند.
با دیگر حالات یا رفتارهای نگران کننده مانند خشم، افسردگی یا آسیب رساندن به خود همراه است.

پزشک باید تیک را بر اساس توصیف یا در صورت امکان مشاهده آن تشخیص دهد. برای این که فرآیند تشخیص راحت‌تر باشد می‌توانید از آن یک فیلم کوتاه تهیه کنید و به پزشک نشان دهید. مراقب باشید که هنگام ضبط فیلم توجه زیادی به تیک نکنید چون این کار آن را تشدید می‌کند.

علل به وجود آمدن تیک چیست

علت اصلی بروز تیک مشخص نیست. تصور می‌شود این تیک‌های عصبی ناشی از تغییراتی در بخش‌هایی از مغز هستند که مسئول کنترل حرکات بدن‌اند. به نظر می‌رسد تیک‌ها علت خانوادگی و ژنتیکی دارند و هم‌چنین همراه با برخی اختلالات مانند اختلال بیش‌فعالی و نقص توجه (ADHD) و اختلال وسواسی اجباری (OCD) رخ می‌دهند.

گاها مصرف مواد مخدر مانند کوکائین و آمفتامین نیز باعث ایجاد تیک می‌شود ولی در برخی موارد نیز ممکن است تیک‌ها ناشی از بیماری‌های جدی‌تری مانند فلج مغزی یا بیماری‌ هانتینگتون باشند.

تیک چگونه درمان می‌شود؟

تیک‌ها در صورتی که خفیف باشند معمولا نیازی به درمان ندارند، اما در صورتی که تیک شدید باشد یا در زندگی روزمره فرد اختلال ایجاد کند، باید درمان شوند.

1. توصیه‌های فردی

با چند روش ساده می‌توانید به بهبود تیک خود یا فرزندتان کمک کنید.

از استرس، اضطراب و ملالت دوری کنید
خودتان را خیلی خسته نکنید
تیک فرزندتان را نادیده گرفته و درباره آن زیاد صحبت نکنید
فرزندتان را به خاطر تیک تنبیه نکنید
به افرادی که با آن‌ها ارتباط دارید درباره تیک اطلاعات لازم را بدهید تا هنگام وقوع آن واکنش نامناسبی نشان ندهند.

در صورتی که فرزندتان به علت تیک در مدرسه دچار مشکل شده است، با معلمش صحبت کنید. برای مثال در موارد شدید، در صورتی که معلم به کودک اجازه ترک کلاس را بدهد می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.

2. رفتار درمانی

رفتار درمانی اغلب به عنوان نخستین درمان تیک پیشنهاد می‌شود. برای دریافت رفتار درمانی باید به روان‌شناس متخصص مراجعه کنید. یکی از درمان‌های اصلی تیک، درمان وارونه‌سازی عادت است. این درمان:

به شما درباره مشکل‌تان آموزش‌های لازم را می‌دهد
شما را از زمان وقوع تیک آگاه‌تر کرده و کمک می‌کند هر میلی که در آن لحظه به انجام تیک دارید را شناسایی کنید.
به شما آموزش می‌دهد چگونه به میل به انجام تیک پاسخ بدهید. برای مثال، اگر تیک شما شامل بالا انداختن شانه‌ها است، به شما آموزش داده می‌شود که با دست‌های‌تان حرکات کششی انجام دهید تا میل به انجام تیک از بین برود.

درمان مواجهه و جلوگیری از پاسخ نیز یکی از درمان‌های مناسب برای تیک است. هدف این درمان این است که فرد به احساس ناخوشایندی که پیش از تیک رخ می‌دهد عادت کند. این امر باعث کاهش وقوع تیک می‌شود.

3. دارو درمانی

برای کاهش تیک می‌توان از دارودرمانی نیز استفاده کرد. دارودرمانی اغلب همراه با روان درمانی یا در صورت ناموفق بودن روان درمانی، تجویز می‌شود. داروهای ضد روان‌پریشی، اصلی‌ترین داروها برای درمان تیک هستند. این داروها با تغییر اثرات مواد شیمیایی در مغز به کنترل حرکات بدن کمک می‌کنند.

4. جراحی

نوعی از جراحی تحت عنوان تحریک عمقی مغز برای درمان موارد شدید سندرم تورت انجام می‌شود. این جراحی در تعداد کمی از بزرگسالان با تیک مقاوم نیز کاربرد دارد.