مروری بر عوامل شکل‌گیری تشنج و راهکارهای جامع برای درمان آن

تشنج چیست؟

تشنج عبارت است از ایجاد اختلال ناگهانی الکتریکی در مغز. این اختلال الکتریکی در مغز می‌تواند منجر به بروز تغییراتی در رفتار، حرکات و یا احساسات شما بشود، و در برخی موارد نیز می‌تواند منجر به ایجاد تغییراتی در سطح هوشیاری شما شود. چنانچه میزان ایجاد تشنج در شما زیاد باشد شما مبتلا به صرع هستید. انواع مختلفی از تشنج وجود دارد که از نظر شدت با یکدیگر متفاوت هستند. در واقع، تفاوت در انواع مختلف صرع مربوط به محل و چگونگی شروع اختلال الکتریکی در مغز است. بیشتر تشنج‌ها بین 30 ثانیه تا 2 دقیقه طول می‌کشند. تشنج‌هایی که بیش از 5 دقیقه طول می‌کشند "مورد اورژانسی" محسوب می‌شوند.

تشنج خیلی بیشتر از آنچه که ممکن است فکر کنید، در بین مردم شایع است. تشنج می‌تواند پس از یک سکته مغزی، ایجاد آسیب در ناحیه سر، در هنگام ایجاد عفونت‌هایی مثل مننژیت، یا سایر بیماری‌ها رخ دهد. با این حال، در بسیاری از موارد علت اصلی ایجاد تشنج مشخص نیست. بیشتر مشکلات تشنجی با دارو قابل کنترل هستند، اما باز هم مدیریت این شرایط ممکن است بر زندگی روزانه شما تاثیر بگذارد. خبر خوب این است که شما با قرار گرفتن تحت نظر متخصص می‌توانید به یک شرایط متعادل برسید و به زندگی عادی خود ادامه دهید.

علائم تشنج

علائم تشنج، بسته به شدت و نوع آن، می‌توانند با یکدیگر متفاوت باشند. اما علائم کلی عبارتند از:

• گیجی موقتی
• خیره شدن
• حرکات شدید و غیرقابل کنترل دست‌ها و پاها
• از دست دادن خودآگاهی یا هشیاری
• علائم شناختی یا احساسی مثل ترس، نگرانی یا احساس تجربه چیزی که در حقیقت آن را تجربه نکرده‌اید (déjà vu)

پزشکان به صورت کلی انواع تشنج را به این صورت طبقه‌بندی کرده‌اند:

• تشنج مرکزی یا کانونی
• تشنج عمومی

این تقسیم‌بندی بر اساس چگونگی و محل وقوع اختلال الکتریکی در مغز انجام شده است.

لازم به ذکر است که برخی از انواع تشنج نیز وجود دارند که هنوز به طور کامل شناخته شده نیستند و درحال مطالعه می‌باشند.

تشنج مرکزی

تشنج مرکزی حاصل فعالیت غیرعادی الکتریکی در قسمتی از مغز است. تشنج مرکزی می‌تواند بدون از دست دادن هشیاری یا همراه با از دست رفتن هوشیاری اتفاق بیافتد.

تشنج مرکزی با هوشیاری ضعیف

این نوع تشنج شامل تغییراتی در حالت هوشیاری، یا به طور کلی، از دست رفتن هوشیاری است. در این حالت ممکن است شما به نقطه‌ای خیره شوید یا به محرک‌های اطراف پاسخی ندهید و یا حرکات تکراری انجام دهید، مثل مالش دستان، جویدن، بلعیدن، یا چرخیدن به دور خود

تشنج مرکزی بدون از دست دادن هوشیاری

این نوع تشنج ممکن است باعث تغییر در احساسات شود یا موجب تغییر در شکل اشیا، طعم‌ها یا صداها در نظر فرد شود. فرد در این حالت هوشیاری خود را از دست نمی‌دهد. این نوع تشنج منجر به حرکات تند و سریع ناخواسته در بخش‌هایی از بدن، مثل دست و پا، می‌شود. هم‌چنین، برخی حالات ناخواسته، مثل مورمور شدن یا گیجی نیز ممکن است برای فرد رخ دهد. علائم تشنج مرکزی ممکن است با سایر بیماری‌های اعصاب، مثل میگرن، نارکولپسی یا حمله خواب و برخی بیماری‌های روانی اشتباه گرفته شود.

تشنج عمومی

این نوع تشنج به دلیل اینکه در تمام بخش‌های مغز اتفاق می‌افتد با نام تشنج عمومی خوانده می‌شود. انواع مختلف تشنج عمومی عبارتند از:

1- تشنج غایب (صرع کوچک)

تشنج غایب، اغلب در کودکان اتفاق می‌افتد و علائم آن خیره شدن یا حرکات نامحسوس بدن، مثل چشمک زدن یا حرکات لب، است. این نوع تشنج می‌تواند به صورت مکرر ادامه یابد و باعث از دست رفتن بخش کمی از هوشیاری شود.

2- تشنج تونیک یا تشنج عضلانی

این نوع تشنج باعث سفت شدن عضلات شما می‌شود. در ابتدا عضلات پشت بدن شما منقبض می‌شوند، و سپس عضلات دست و پاها. در این حالت ممکن است فرد بر روی زمین بیافتد.

3- تشنج غیر تونیک یا غیر عضلانی

تشنج غیر تونیک باعث از دست رفتن کنترل عضلات می‌شود که ممکن است طی این شرایط فرد به صورت ناگهانی بر روی زمین بیافتد.

4- تشنج کلونیک

در این نوع تشنج عضلات دچار حرکات شدید تکراری و ریتمیک می‌شوند. تشنج کلونیک معمولا گردن، صورت، و دستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

5- تشنج میوکلونیک

این نوع تشنج با حرکات ناگهانی و پیچش عضلات دستان و پاها همراه است.

6- تشنج تونیک-کلونیک

این نوع از تشنج که با نام صرع بزرگ نیز شناخته می‌شود، شدیدترین نوع تشنج است و می‌تواند موجب از دست رفتن هوشیاری فرد، لرزش بدن، بی‌اختیاری ادرار و جویدن زبان شود.

چه موقع به پزشک مراجعه کنیم؟

چنانچه هر یک از علائم زیر را در خود احساس کردید یا در فرد دیگری مشاهده کردید سریعاٌ به پزشک مراجعه کنید.

1. تشنجی که بیش از 5 دقیقه طول بکشد
2. عدم بازگشت تنفس یا هوشیاری پس از رفع تشنج
3. وقوع تشنج بلافاصله پس از تشنج قبلی
4. تب شدید
5. احساس گرمای شدید
6. چنانچه در این حالت باردار باشید
7. مبتلا به دیابت باشید
8. طی تشنج آسیب فیزیکی دیده باشید

علل ایجاد تشنج

به طور معمول، سلول‌های عصبی در مغز پالس‌های الکتریکی را دریافت و ارسال می‌کنند، در واقع سلول‌های مغز با این روش با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. هر عاملی که موجب اختلال در این ارتباط عصبی شود موجب بروز تشنج می‌شود. اصلی‌ترین علت تشنج، صرع است. اما این به این معنا نیست که هر فردی دچار تشنج شود قطعا به صرع مبتلاست. گاهی تشنج به دلایل زیر اتفاق می‌افتد:

1. تب بالا، که می‌تواند در پی عفونت‌هایی مثل مننژیت اتفاق بیافتد.
2. کمبود خواب
3. پایین بودن سدیم در خون
4. مصرف برخی داروها، مثل داروهای مسکن و ضد افسردگی
5. سابقه آسیب دیدگی در ناحیه سر که منجر به خون‌ریزی در مغز شده باشد
6. سکته مغزی
7. وجود تومور در مغز
8. مصرف برخی مواد مخدر، مثل آمفتامین‌ها یا کوکائین
9. مصرف بیش از اندازه الکل

مشکلات و خطراتی که تشنج می‌تواند ایجاد کند

ایجاد تشنج در افراد می‌تواند باعث ایجاد مشکلاتی برای خود فرد یا اطرافیانش شود. از جمله:

افتادن

اگر در هنگام تشنج به زمین بیافتید ممکن است از ناحیه سر دچار آسیب دیدگی شوید یا استخوان‌های شما دچار شکستگی شود.

غرق شدن

هنگامی که فرد در استخر یا حمام است، ممکن است دچار تشنج شود که در خطر غرق شدن یا خفگی قرار می‌گیرد.

تصادف اتومبیل

از آنجایی که تشنج در برخی موارد باعث از بین رفتن هوشیاری می‌شود رخ دادن آن در هنگام رانندگی می‌تواند موجب بروز خطر برای فرد و سایر سرنشینان خودرو شود.

مشکلات بارداری

تشنج در دوران بارداری موجب بروز مشکلاتی هم برای مادر و هم جنین می‌شود. مصرف داروهای ضد تشنج نیز می‌تواند باعث ایجاد نقص در جنین شود. چنانچه مبتلا به صرع هستید و قصد بارداری دارید باید با پزشک خود مشورت کنید. در این صورت پزشک می‌تواند داروهای شما را عوض کند و وضعیت سلامت جنین شما را به صورت مرتب بررسی کند.

مشکلات مربوط به احساسات

افرادی که دچار تشنج می‌شوند بیش از سایر افراد در معرض بروز مشکلات روانی، مثل افسردگی و نگرانی هستند. این مشکلات روانی می‌توانند ناشی از شرایط مقابله با تشنج یا ناشی از عوارض داروهای مصرفی باشند.

منابع:

1. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/seizure/symptoms-causes/syc-20365711
2. https://www.khatamhospital.org/old/shownews.php?n_branch=53&idshow=1330