تست ESR در آزمایش خون یا آزمایش میزان رسوب گلبول‌های قرمز چیست؟

آزمایش سرعت رسوب گلبول قرمز (Erythrocyte sedimentation rate)

آزمایش میزان رسوب یا ته‌نشینی گلبول‌های قرمز خون یا به اختصار (ESR) که گاهی به نام آزمایش میزان سدیمنتاسیون نیز خوانده می‌شود یک آزمایش خون است که در حالت عادی وجود بیماری خاصی را نشان نمی‌دهد. این آزمایش به پزشک کمک می‌کند متوجه شود در کدام قسمت از بدن شما التهاب وجود دارد.

پزشک باید به نتایج ESR و هم‌چنین سایر آزمایش‌های شما نگاه کند تا متوجه بیماری شما شود. اینکه چه نوع آزمایشی از شما گرفته شود بستگی به علائم شما و تشخیص پزشک دارد. آزمایش ESR هم‌چنین به پزشک کمک می‌کند که بتواند بیماری‌های التهابی در بدن را بررسی کند.

به چه علت پزشک درخواست آزمایش ESR می‌دهد؟

زمانی که شما در بخشی از بدن خود دچار التهاب می‌شوید، گلبول‌های قرمز خون به یکدیگر متصل می‌شوند و به شکل یه توده در می‌آیند. این توده بر میزان رسوب‌گذاری و نشست گلبول‌های قرمز خون در لوله‌های مخصوص در آزمایشگاه تاثیر می‌گذارد.

انجام این آزمایش به پزشک اجازه می‌دهد متوجه شود چه مقدار توده در خون ایجاد شده است. هرچه گلبول‌های قرمز بیشتر و سریع‌تر به انتهای لوله حرکت کنند بیشتر احتمال وجود التهاب در بدن وجود دارد.

به صورت کلی این آزمایش به تشخیص و بررسی التهاب در بدن کمک می‌کند. اما از طریق آن نمی‌توان به علت ایجاد التهاب پی برد. به همین دلیل است که آزمایش ESR به ندرت به تنهایی انجام می‌شود. در بیشتر مواقع پزشک به منظور تشخیص بیماری، چندین آزمایش به صورت هم‌زمان درخواست می‌دهد.

آزمایش ESR برای تشخیص چه بیماری‌هایی کاربرد دارد؟

آزمایش ESR می‌تواند در تشخیص بیماری‌هایی که موجب التهاب می‌شوند کمک کند. بیماری‌هایی همچون:

1. بیماری‌های خود ایمنی مانند بیماری MS
2. انواع سرطان
3. عفونت‌ها

آزمایش ESR می‌تواند به پزشک در تشخیص بیماری‌های التهابی خود ایمنی، همچون آرتریت روماتوئید (RA) و اریتماتور لوپوس سیستمیک (SLE) کمک کند. هم‌چنین در صورت داشتن برخی بیماری‌ها همچون انواع آرتروز و داشتن مشکل در ماهیچه یا بافت پیوندی نیز پزشک درخواست آزمایش ESR می‌کند.

علائمی که در صورت مشاهده آن‌ها باید آزمایش ESR بدهید

چنانچه شما علائم بیماری‌های التهابی همچون آرتروز یا التهاب روده را در بدن خود مشاهده کردید باید اقدام به انجام آزمایش ESR کنید. این علائم عبارتند از:

• احساس درد و سفتی در مفاصل که هر روز صبح بیش از 30 دقیقه باقی بماند
• سردرد، بخصوص هنگامی که درد به ناحیه سرشانه‌ها کشیده شود
• کاهش وزن بی‌دلیل
• درد در قسمت سرشانه، گردن و لگن
• مشکلات گوارشی، همچون اسهال، تب، وجود خون در مدفوع، یا دردهای غیر عادی در ناحیه شکم

آماده شدن برای انجام آزمایش ESR

آماده شدن برای این آزمایش شرایط پیچیده‌ای ندارد. با این حال بهتر است پیش از انجام آزمایش، پزشک خود را در جریان داروهایی که مصرف می‌کنید قرار دهید. پزشک ممکن است از شما بخواهد برای مدتی مصرف این داروها را متوقف کنید. زیرا برخی داروها می‌توانند بر نتیجه آزمایش ESR تاثیر بگذارند.

آزمایش ESR

پس از انجام نمونه‌گیری و تحویل نمونه خون به آزمایشگاه، خون در لوله‌ای بلند و نازک ریخته می‌شود که به مدت یک ساعت در آن باقی می‌ماند. نیروی جاذبه باعث می‌شود توده‌های موجود در نمونه خون در بخش انتهای لوله رسوب کنند.

در طول این یک ساعت و پس از آن، مسئول آزمایشگاه به طور دقیق چگونگی رسوب گلبول‌های قرمز را بررسی می‌کند، این که گلبول‌های قرمز با چه سرعت و چه مقدار رسوب می‌کنند. التهاب می‌تواند باعث وجود پروتئین‌های غیرمعمول در خون شود. این پروتئین‌ها باعث می‌شوند گلبول‌های قرمز به یکدیگر متصل شوند و توده‌هایی در خون ایجاد کنند. این ترکیب می‌تواند با سرعت زیادی در لوله رسوب کند.

پزشک ممکن است هم‌زمان با آزمایش ESR درخواست انجام آزمایش پروتئین ری اکتیو (CRP) را نیز بدهد. در آزمایش CRP نیز التهابات بدن مورد بررسی قرار می‌گیرند، اما در این آزمایش احتمال ایجاد بیماری بیماری سرخرگ کرونری (CAD) و سایر بیماری‌های قلبی عروقی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد.

خطراتی که ممکن است در پی انجام آزمایش ESR ایجاد شود

• خون‌ریزی، که بسته به شرایط فرد می‌تواند خفیف تا شدید باشد
• غش کردن
• لخته شدن خون در زیر پوست
• کبودی
• عفونت
• التهاب رگ
• حساسیت

انواع مختلف آزمایش ESR

دو روش مختلف برای ارزیابی میزان ته‌نشینی یا رسوب گلبول‌های قرمز شما وجود دارد:

1- روش وسترگرن (Westergren Method)

در این روش خون شما به مقدار 200 میلیمتر درون لوله‌های وسترگرن-کتز کشیده می‌شود. سپس این لوله به مدت یک ساعت و به صورت عمودی در دمای اتاق قرار داده می‌شود. فاصله بین محل قرارگیری ترکیب خونی تا محل ته‌نشین شدن گلبول‌های قرمز اندازه‌گیری می‌شود. این رایج‌ترین روش برای ارزیابی میزان رسوب گلبول‌های قرمز است.

2- روش وینتروب (Wintrob Method)

روش وینتروب مشابه روش وسترگرن است، تنها تفاوت این است که لوله‌ای که در این روش استفاده می‌شود 100 میلی‌لیتری است و باریک‌تر است. یکی از معایب این روش این است که نسبت به روش قبل دقت و حساسیت کمتری دارد.

نتایج نرمال آزمایش ESR

نتایج آزمایش ESR براساس میلی‌متر بر ساعت ارزیابی می‌شود. موارد زیر مربوط به نتایج نرمال آزمایش ESR است.

• زنان زیر 50 سال بین 0 تا 20 میلی‌متر بر ساعت
• مردان زیر 50 سال بین 0 تا 15 میلی‌متر بر ساعت
• زنان بالای 50 سال بین 0 تا 30 میلی‌متر بر ساعت
• مردان بالای 50 سال 0 تا 20 میلی‌متر بر ساعت
• کودکان 0 تا 10 میلی‌متر بر ساعت

هرچه این اعداد بالاتر باشند احتمال وجود التهاب در بدن بیشتر است.

نتایج غیرطبیعی آزمایش ESR

غیر استاندارد بودن نتایج ESR لزوما به معنای وجود بیماری در فرد نیست. این نتیجه تنها مشخص می‌کند که فرد احتمالا به نوعی التهاب در بدن خود دچار است و باید بیشتر مورد بررسی قرار بگیرد.

غیر استاندارد بودن میزان ESR می‌تواند عددی نزدیک به 0 باشد (زیرا این آزمایش دارای نوساناتی است و عددی که در نهایت به عنوان یک عدد پایین در نظر گرفته می‌شود می‌تواند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشد). این آزمایش به طور قطع و همیشگی قابل اطمینان و معنادار نیست. عوامل مختلفی می‌توانند بر نتایج آن تاثیر بگذارند، همچون:

• سن بالا
• استفاده از برخی داروهای خاص
• بارداری

بنابراین بسیار مهم است که در نظر داشته باشید در صورت داشتن ESR غیر استاندارد جای نگرانی زیادی وجود ندارد.

عواملی که باعث بالا رفتن ESR می‌شوند

• سن بالا
• بارداری
• کم خونی
• بیماری‌های کلیوی
• چاقی
• مشکلات غده تیروئید
• برخی سرطان‌ها

بالا بودن ESR می‌تواند نشان‌دهنده وجود تومورهای سرطانی در بدن باشد، بخصوص اگر هیچ التهابی در بدن یافت نشود. گاهی بالا بودن ESR می‌تواند به معنای وجود بیماری‌های خودایمنی یا برخی عفونت‌ها در بدن باشد.

عواملی که باعث پایین آمدن ESR می‌شوند

پایین بودن ESR می‌تواند به علل زیر اتفاق بیافتد:

• نارسایی قلبی
• بیماری کمبود فیبرینوژن در خون (Hypofibrinogenemia)
• پایین بودن پروتئین پلاسما در خون (در پی ایجاد بیماری‌های کبدی و کلیوی)
• لکوسیتوزیس (بالا بودن تعداد گلبول‌های سفید در خون)
• بیماری پلی سیستمیا ورا (یک بیماری مربوط به مغز استخوان که منجر به تولید بیش از اندازه گلبول‌های قرمز می‌شود)
• کم خونی داسی شکل (یک بیماری ژنتیکی که بر گلبول‌های قرمز اثر می‌گذارد)

منابع:

1. https://www.healthline.com/health/esr#next-steps