عوامل ایجاد تنگی نفس و نحوه‌ی تشخیص و درمان آن

چه عواملی باعث ایجاد تنگی نفس می‌شوند؟

هنگامی که دچار تنگی نفس می‌شویم، احساس ناخوشایندی هنگام تنفس داریم و نمی‌توانیم به‌طور کامل و مثل همیشه نفس بکشیم. این احساس ممکن است به‌تدریج ایجاد شود یا این‌که به‌ صورت ناگهانی رخ دهد. البته دقت داشته باشید که منظور ما تنگی نفس خفیف پس از انجام برخی کارها، مثل انجام ورزش‌های هوازی نیست. تنگی نفس ناشی از علل مختلفی است و آن‌چه از اهمیت بسیاری برخوردار است این است که تنگی نفس مکرر و شدید چه به شکل تدریجی و چه به صورت ناگهانی، ممکن است علامتی از یک بیماری جدی دیگر باشد و حتماً باید مورد توجه جدی قرار گرفته و نسبت به ریشه‌یابی و درمان آن اقدام شود.

1- عوامل محیطی در ایجاد تنگی نفس

تنگی نفس ممکن است ناشی از عوامل محیطی باشد. برخی از عوامل محیطی که معمولاً باعث ایجاد تنگی نفس می‌شوند عبارتند از:

• حساسیت به گرد و غبار و آلودگی هوا
• استرس و اضطراب
• گرفتگی بینی یا وجود خلط در گلو
• کمبود اکسیژن در ارتفاعات

متأسفانه تنگی نفس همیشه ناشی از شرایط نامساعد محیطی نیست و ممکن است یک بیماری داخلی باعث ایجاد چنین مشکلی شده باشد. برخی از مشکلات داخلی که ممکن است به تنگی نفس منجر شوند شامل موارد زیر هستند.

2- نقش وضعیت ریه در ایجاد تنگی نفس

در شرایط بسیاری وضعیت ریه ممکن است باعث تجربه‌ی تنگی نفس شود. بسیاری از این شرایط نیازمند درمان سریع و به‌موقع هستند.

آسم

آسم یک التهاب و محدودیت در مجاری تنفسی است که می‌تواند باعث بروز نشانه‌هایی مانند موارد زیر شود:

• تنگی نفس
• خس‌خس گلو و تنفس با صدا
• گرفتگی قفسه‌ی سینه
• سرفه

آسم یک بیماری رایج است و گستره‌ی شدت زیادی دارد و می‌تواند حالتی خفیف تا بسیار شدید داشته باشد.

سینه‌پهلو یا ذات‌الریه

سینه‌پهلو نوعی عفونت در ریه است که می‌تواند باعث التهاب و ایجاد چرک در ریه شود. این بیماری در اکثر موارد مسری است. گاهی سینه‌پهلو می‌تواند تهدیدکننده‌ی حیات بیمار باشد، به همین سبب شروع سریع اقدامات درمانی برای این بیماری بسیار ضروری است. برخی از علائم سینه‌پهلو عبارتند از:

• تنگی نفس
• سرفه
• درد قفسه‌ی سینه
• لرز
• عرق‌کردن بدن
• تب
• درد عضلانی
• خستگی

بیماری‌های مزمن انسداد ریه

بیماری‌های مزمن انسداد ریه (COPD) به مجموعه‌ای از بیماری‌ها اطلاق می‌شوند که باعث ضعف عملکرد ریه می‌شوند. برخی از علائم این نوع بیماری‌ها شامل موارد زیر هستند:

• خس‌خس سینه یا با صدا نفس کشیدن
• سرفه‌ی دائمی
• افزایش تولید مخاط در دستگاه تنفسی
• سطح پایین اکسیژن
• گرفتگی قفسه‌ی سینه
• آمفیزم، که گاه بر اثر استعمال دخانیات برای مدت طولانی ایجاد می‌شود

آمبولی ریه

آمبولی ریه به معنی گرفتگی رگ‌هایی است که به ریه منتهی می‌شوند. این بیماری گاه نتیجه‌ی ایجاد یک لخته‌ی‌ خون در دیگر نواحی بدن، مانند پاها یا لگن است که به سمت ریه حرکت کرده. این مشکل نیز ممکن است جان بیماری را در معرض خطر قرار دهد و نیازمند درمان اورژانسی است. برخی از علائم آمبولی ریه عبارتند از:

• تورم پاها
• درد قفسه‌ی سینه
• سرفه
• خس‌خس سینه یا با صدا نفس کشیدن
• عرق کردن مفرط
• ضربان قلب غیرنرمال
• سرگیجه
• از دست دادن هوشیاری
• رنگ پوست متمایل به آبی

پرفشاری ریوی

پرفشاری ریوی یا هایپرتنسیون ریوی فشارخون بالایی است که ریه را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این شرایط اغلب به دلیل محدود شدن عروق خونی، ممکن است منجر به نارسایی قلبی شود. پرفشاری ریوی با علائم زیر شروع می‌شود:

• درد قفسه‌ی سینه
• تنگی نفس
• مشکل در انجام فعالیت‌های ورزشی
• خستگی مفرط

پس از مدتی علائم این بیماری شباهت زیادی به آمبولی ریه پیدا می‌کنند. بیشتر افراد مبتلا به این بیماری، متوجه بدتر شدن تنگی نفس خود به مرور زمان می‌شوند. درد قفسه‌ی سینه، تنگی نفس یا کاهش هوشیاری علائمی هستند که ضرورت درمان اورژانسی را نشان می‌دهند.

کروپ

کروپ یا خروسک یک بیماری تنفسی ناشی از یک عفونت حاد ویروسی است. این بیماری به سبب نوع خاص سرفه‌ی بیمار در طول بیماری به نام خروسک شناخته می‌شود. چنان‌چه شما یا کودکتان علائم کروپ را دارید، حتماً به پزشک مراجعه کنید. کودکان بین 6 ماه تا 3 سال بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.

اپی‌گلوتیت

اپی‌گلوتیت تورم بافتی که نای را می‌پوشاند، بر اثر عفونت است. این بیماری به صورت بالقوه حیات بیمار را در معرض خطر قرار می‌دهد و بایستی به سرعت مورد درمان قرار گیرد. علائم این بیماری عبارتند از:

• تب
• گلو درد
• هذیان‌گویی
• پوست آبی‌رنگ
• مشکل در تنفس و بلع
• صدای تنفس غیرعادی و عجیب
• لرز

یکی از علل شایع اپی‌گلوتیت باکتری هموفیلوس آنفلوآنزا نوع b است که واکسن آن برای کودکان زیر 5 سال و افرادی که فاقد طحال هستند، در دسترس است. عدم واکسینه کردن کودکان در برابر این باکتری، احتمال ابتلای آنان به آن را بیشتر می‌کند. بزرگسالان کمتر از کودکان در معرض عفونت Hib هستند.

3- مشکلات قلبی و تنگی نفس

چنان‌چه دارای یک مشکل قلبی باشید، به احتمال زیاد تنگی نفس را نیز تجربه کرده‌اید. علت این امر این است که در این شرایط قلب تلاش می‌کند تا خون حاوی اکسیژن را به سایر نقاط بدن برساند. مشکلات قلبی مختلفی ممکن است باعث تنگی نفس شوند:

بیماری عروق کرونر

بیماری عروق کرونر باعث تنگ شدن عروق خونی‌ای می‌شود که خون را به قلب می‌رسانند. این مشکل جریان خون به قلب را کاهش می‌دهد و این خود می‌تواند باعث آسیب دیدن عضلات قلب شود. علائم این بیماری عبارتند از:

• درد قفسه‌ی سینه (آنژین)
• حمله‌ی قلبی

 این بیماری گاه به سبب نقص مادرزادی قلب ایجاد می‌شود. بیماری عروق کرونر تنگی نفس و ضربان نامنظم قلب را در پی خواهد داشت.

آریتمی‌ها

آریتمی‌ها انواع مشکلات مرتبط با ضربان نامنظم قلب هستند که در آن‌ها ضربان قلب شدیدتر یا ضعیف‌تر از حد نرمال خواهد بود. افرادی که سابقه‌ی دیگر بیماری‌های قلبی را دارند، با احتمال بیشتری به انواع آریتمی قلب مبتلا می‌شوند.

نارسایی احتقانی قلب

نارسانی احتقانی قلب (CHF) زمانی رخ می‌دهد که ماهیچه‌های قلب ضعیف شوند و نتوانند آن‌گونه که باید خون را به قسمت‌های مختلف بدن پمپاژ کنند. این مشکل گاه باعث ایجاد مایع داخل و در اطراف ریه خواهد شد.

علاوه بر این مشکلات قلبی، حمله‌ی قلبی و مشکلات دریچه‌های قلب نیز ممکن است منجر به تنگی نفس شوند.

4- نقش فتق هیاتال در ایجاد تنگی نفس

یکی از دیگر مشکلاتی که باعث تنگی نفس می‌شود، اما در زمره‌ی عوامل محیطی، مشکلات ریوی یا مشکلات قلبی جای نمی‌گیرد، فتق هیاتال است. فتق هیاتال زمانی اتفاق می‌افتد که قسمت فوقانی شکم از طریق دیافراگم به داخل قفسه‌ی سینه وارد ‌شود. افراد مبتلا به این بیماری ممکن است علائم زیر را تجربه کنند:

• درد قفسه‌ی سینه
• مشکل بلع
• سوزش سر دل

فتق هیاتال در موارد خفیف با تغییر سبک زندگی و درمان دارویی بهبود می‌یابد، اما در موارد شدیدتر نیاز به انجام عمل جراحی محتمل است.

علت تنگی نفس چگونه تشخیص داده می‌شود؟

برای تعیین علت اصلی تنگی نفس باید مدت زمانی که فرد دارای تنگی نفس بوده، خفیف یا شدید بودن آن، بدتر شدن آن با فعالیت‌های فیزیکی و ... مورد بررسی قرار گیرند. پس از بررسی سابقه‌ی پزشکی، انجام آزمایش‌های مجاری تنفسی، ریه و قلب ضروری است. با توجه به نتیجه‌ی آزمایشات ممکن است برخی آزمایش‌های تخصصی دیگر مانند آزمایشات زیر درخواست شوند:

• آزمایش خون
• رادیوتراپی قفسه‌ی سینه
• سی‌تی اسکن
• الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG)
• اکوکاردیوگرام
• آزمایش عملکرد ریوی
• تست ورزش

درمان تنگی نفس به چه صورت خواهد بود؟

درمان تنگی نفس بستگی به علت ایجاد آن دارد. اما در اکثر موارد توصیه‌های زیر موثر خواهند بود.

تغییر سبک زندگی

چنان‌چه علائم تنگی نفس بر اثر تنگی و گرفتگی بینی، تمرینات ورزشی سخت، پیاده‌روی در ارتفاعات بالا و ... رخ می‌دهد، در صورت برطرف کردن این شرایط، تنفس شما به حالت عادی بازخواهد گشت. در صورت داشتن تنگی نفس هنگام گرفتگی بینی یا ورزش شدید، بهتر است تا پیش از بهبود سرماخوردگی و عادت به تمرینات شدید، وضعیت فعالیت‌های روزمره‌ی خود را تغییر دهید.

کاهش استرس

یکی از علل شایع ایجاد تنگی نفس استرس است. برای رفع این مشکل راه‌کارهای زیر را امتحان کنید:

• مدیتیشن
• مشاوره
• ورزش
• گوش دادن به موسیقی
• صحبت با یک دوست

درمان دارویی

در برخی موارد، به عنوان مثال اگر تنگی نفس ناشی از یک بیماری قلبی یا ریوی باشد، پزشک برخی داروها را برای درمان تنگی نفس تجویز خواهد کرد. به عنوان مثال چنان‌چه شما مبتلا به آسم باشید، ممکن است بلافاصله پس از تنگی نفس مجبور به استفاده از اسپری تنفسی شوید.

در صورتی‌که تنگی نفس شما ناشی از حساسیت باشد، ممکن است پزشک شما مصرف نوعی آنتی‌هیستامین را تجویز کند. علاوه بر این او احتمالاً از شما خواهد خواست تا از عوامل حساسیت‌زا مانند گرد و غبار و آلودگی هوا دوری کنید.

در موارد شدید تنگی نفس، ممکن است نیاز به اکسیژن‌تراپی، استفاده از دستگاه تنفسی یا سایر درمان‌هایی باشد که در بیمارستان انجام می‌شوند.

سخن آخر

همان‌طور که مشاهده کردید، تنگی نفس علامت مشترک بسیاری از بیماری‌هایی بود که در این نوشته به آن‌ها اشاره کردیم. برخی از این بیماری‌ها، مانند حساسیت مشکل خاصی برای فرد ایجاد نمی‌کنند، اما برخی دیگر حیات بیمار را مورد تهدید قرار می‌دهند. اگرچه با توجه به دیگر علائم مرتبط با هر بیماری تا حدی می‌توان به خطرناک بودن یا خطرناک نبودن علت تنگی نفس پی برد، اما بهتر است در صورت مواجه شدن با این مشکل، خصوصاً بدون سابقه‌ی قبلی، حتماً به پزشک مراجعه کنید، چرا که شما نمی‌دانید چه عاملی باعث بروز تنگی نفس در شما شده است و احتیاط شرط عقل است!

منابع:

1. https://www.healthline.com/symptom/shortness-of-breath