کم‌خونی یا آنمی چیست و انواع مختلف آن چه ویژگی‌هایی دارند؟

برخی از انواع کم خونی ارثی بوده و از ابتدای تولد با فرد همراه هستند. زنان در دوران کودکی بدلیل خون‌ریزی‌های دوران قاعدگی دچار کم خونی‌های ناشی فقر آهن شده و در دوران بارداری بدلیل افزایش نیاز به خون، مستعد ابتلا به کم خونی می‌گردند.

افراد سالخورده به دلیل فقر رژیم غذایی و یا مشکلات پزشکی و در نتیجه مصرف دارو به کم خونی دچار می‌شوند. انواع مختلفی از کم خونی وجود داردند که علائم و درمانشان با یکدیگر متفاوت است. شایع‌ترین نوع کم خونی، آنمی فقر آهن است که با تغییرات رژیم غذایی و مصرف مکمل‌های آهن قابل درمان است. برخی از کم خونی‌ها مانند آنمی خفیف، تحت شرایطی هم چون بارداری گسترش می‌یابند ولی با این وجود، نرمال در نظر گرفته می‌شوند. با این حال برخی از کم خونی‌ها مشکلات سلامتی مادام العمری را با خود به همراه دارند.

علل کم خونی چیست؟

بیش از 400 نوع کم خونی وجود دارد که به سه گروه تقسیم می‌شوند:

• کم خونی ناشی از خون‌ریزی
• کم خونی ناشی از کاهش تولید یا نقص سلول‌های قرمز خون
• کم خونی ناشی از تخریب گلبول‌های قرمز

1. کم خونی ناشی از خون‌ریزی:

این نوع خون‌ریزی‌های مزمن معمولا در نتیجه موارد زیر است:

• شرایط گوارشی مانند زخم، هموروئید، گاستریت (التهاب معده) و سرطان
• استفاده از داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی مانند آسپرین یا ایبوپروفن که می‌تواند باعث زخم‌ها و گاستریت‌ها شود.
• قاعدگی، به خصوص اگر خون‌ریزی قاعدگی بیش از حد باشد.

2. کم خونی‌های ناشی از کاهش یا نقص تولید:

کم خونی سلول‌های داسی شکل

این نوع کم خونی ارثی بوده و سلول‌های خونی به شکل هلالی در می‌آیند. این حالت باعث نرسیدن اکسیژن کافی به اندام‌ها گردیده و در برخی موارد بدلیل کوچکی سلول‌های خونی در اندام گیر افتاده و ایجاد درد می‌کنند. این بیماری اغلب در آفریقایی‌های دو رگه دیده می‌شود.

کم خونی آپلاستیک یا هیپوپلاستیک

این کم خونی بدلیل آسیب سلول‌های مغز استخوان و عدم تولید مقادیر کافی سلول‌های قرمز خونی جدید به وجود می‌آید. تولد با کم خونی آپلاستیک به معنی به ارث بردن ژن معیوب آن، از یکی از والدین بوده و یا بصورت اکتسابی بوجود می‌آید. نوع اکتسابی آن اغلب موقتی است. برخی از عوامل که باعث کم‌خونی می‌شود عبارتست از:

• بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس و آرتریت روماتوئید
• مواد شیمیایی مانند آفت کش‌ها، آرسنیک و بنزن
• عفونت‌ها شامل هپاتیت، ویروس اپشتین بار (EBV) و HIV
• درمان‌های رادیوتراپی و شیمی درمانی برای سرطان
• شرایط ارثی مانند آنمی فانکونی، سندرم شوخمن دیاموند و کم خونی دیاموند بلکفان می‌توانند به سلول‌ها آسیب رسانده و هم‌چنین باعث کم خونی آپلاستیک شوند.

بیشتر بخوانید:

آرتریت روماتوئید یا روماتیسم مفصلی چگونه باعث کم‌خونی می‌شود!

علائم آنمی آپلاستیک می‌تواند شامل هر چیزی از قبیل تنگی نفس و سرگیجه تا سردرد، رنگ پریدگی پوست، درد قفسه سینه، ضربان قلب سریع (تاکی‌کاردی)، دست‌ها و پاهای سرد شود.

یکی از راه‌های درمان کم خونی آپلاستیک، انتقال خون است. پیوند سلول‌های بنیادی هم‌چنین بعنوان یکی از روش‌های درمانی کم خونی آپلاستیک است.

کم خونی سیدروبلاستیک

در این نوع اختلال خونی، بدن نمی‌تواند از ذخایر آهن برای ساخت هموگلوبین یعنی پروتئین حمل کننده اکسیژن بدن استفاده کند. در نتیجه انباشت آهن، سلول‌های خونی غیر عادی به نام سیدروبلاست ایجاد می‌شود. دو نوع اصلی از کم خونی سیدوبلاستیک وجود دارد:

• کم خونی سیدوبلاستیک اکتسابی. که می‌تواند به علت قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی یا داروهای خاص ایجاد شود.
• کم خونی سیدیوبلاستیک ارثی. زمانی اتفاق می‌افتد که یک جهش ژنی باعث اختلال تولید هموگلوبین طبیعی شود.

علائم هر دو نوع عبارتند از:

• درد قفسه سینه
• ضربان قلب سریع یا تاکی‌کاردی
• سردرد
• مشکل تنفس
• ضعف و خستگی

درمان کم خونی سیدوبلاستیک بستگی به علت آن دارد. اگر کم خونی اکتسابی باشد، لازم است از مواد شیمیایی یا داروهایی که باعث ایجاد آن شده‌اند جلوگیری کرد. درمان‌های دیگر شامل درمان با مکمل‌های ویتامینی B6 و پیوند مغز استخوان یا پیوند سلول‌های بنیادی است.

سندرم‌های میلودیسپلاستیک

سندرم‌های (MDS) بیماری‌هایی هستند که وقتی مغز استخوان دچار آسیب گردیده و نتواند سلول‌های خونی سالم را تولید کند، ایجاد می‌شوند. MDS یک نوع سرطان است. بعضی از مردم با یک ژن ایجاد کننده MDS متولد می‌شوند. این ژن‌ها معمولا از پدر یا مادر و یا هر دو، منتقل می‌شوند. در صورت به ارث بردن سندرم‌های خاصی، همچون آنمی فانکونی، سندرم شوخمن-دیاموند، کم خونی دیاموند بلکفان، اختلال پلاکتی خانوادگی و نوتروپنی مادرزادی شدید، احتمال بیشتری، ابتلا به MDS وجود خواهد داشت.

شمار کمی از افراد بعد از رادیوتراپی یا شیمی درمانی برای سرطان، دچار MDS می‌شوند. فاکتور دیگر ابتلا به آن قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی مانند بنزن benzene است که در دود سیگار یافت می‌شود. برخی از افراد علائمی مربوط به MDS ندارند، اما برخی دیگر علائمی از قبیل موارد زیر دارند:

• کبودی یا خون‌ریزی
• عفونت
• تب
• تنگی نفس
• ضعف و خستگی
• کاهش وزن

سرطان شناس‌ها این بیماری را با شیمی درمانی، فاکتورهای رشد سلول‌های خونی، و پیوند سلول‌های بنیادی یا مغز استخوان درمان می‌کنند.

کم خونی دیس اریتروپوئتیک مادرزادی (CDA)

CDA گروهی از آنمی‌های ارثی هستند که در آن‌ها تعداد سلول‌های خونی سالم بدن کاهش می‌یابد. همه CDAها از طریق والدین منتقل می‌شوند. سه نوع CDA وجود دارد، نوع 1، 2 و 3. نوع 2 شایع‌تر است و نوع 3 نادر. علائم شامل کم خونی مزمن، خستگی، زردی پوست و کره چشم، پوست رنگ پریده و از دست دادن انگشتان دست و پا در هنگام تولد.

برخی افراد هرگز به درمان نیاز ندارند. اما بسته به شدت بیماری، پزشک ممکن است یک دریافت خون، پیوند سلول‌های بنیادی یا داروهایی برای کاهش سطح آهن یا اینترفرون آلفا 2A، داروئی که معمولا برای درمان لوسمی و ملانوم استفاده می‌شود را، توصیه نماید.

کم خونی دیاموند-بلکفان

این بیماری بدلیل تغییرات ژنی بروز می‌یابد و مغز استخوان توانایی ساخت مقادیر کافی سلول‌های خونی ندارد.

علائم این نوع کم خونی عبارتند از:

• ضربان قلب سریع (تاکی‌کاردی)
• خستگی
• صدای قلب
• پوست رنگ پریده
• کوتاه قدی
• استخوان‌های ضعیف

درمان شامل همه چیز از استروئیدها گرفته تا دریافت خون و پیوند مغز استخوان که باعث بهبود عملکرد تولیدی گلبول‌های قرمز می‌شوند.

کم خونی مگالوبلاستیک

در این نوع کم خونی، مغز استخوان، سلول‌های قرمز غیرطبیعی تولید می‌کند که بیش از حد بزرگ و زودرس هستند. از آنجا که آن‌ها بالغ یا سالم نیستند، نمی‌توانند اکسیژن را در تمام بدن حمل کنند. کم خونی مگالوبلاستیک ناشی از کمبود ویتامین B12 (کوبالامین) یا ویتامین B9 (فولات) است. بدن برای تولید گلبول‌های قرمز به این ویتامین‌ها نیاز دارد.

برخی از افراد مبتلا به کم خونی مگالوبلاستیک ممکن است تا سال‌ها علائمی را از خود نشان ندهند. اما هنگامی که علائم ظاهر می‌شوند، مشابه سایر انواع کم خونی هستند و عبارتند از:

• سرگیجه و خستگی
• اسهال، تهوع
• ضربان قلب سریع یا نامنظم (تاکی‌کاردی)
• درد عضلانی یا ضعف
• پوست رنگ پریده
• مشکل تنفس

پزشکان با مکمل‌های ویتامین B9 و B12، کم خونی مگالابلاستیک را درمان می‌کنند تا کمبود بدنی جبران گردد. برای درمان این کم خونی باید هر نوع بیماری از قبیل کرون که باعث کاهش این ویتامین‌ها در بدن می‌شوند، درمان گردد.

کم خونی فانکونی

کم خونی فانکونی باعث می‌شود مغز استخوان سلول‌های خونی کمتری تولید کند. این بیماری ارثی است. علائم کم خونی فانکونی عبارتند از:

• انگشت شست غیرطبیعی
• مشکلات قلب، کلیه و استخوانی
• تغییر رنگ پوست
• سر، چشم و بدن کوچک

در صورت وجود این کم خونی، احتمال بیشتری برای ابتلای به نوعی سرطان به نام لوسمی حاد میلوئید یا AML وجود دارد. شانس ابتلا به سرطان سر، گردن، پوست، دستگاه گوارش، یا دستگاه تناسلی نیز افزایش می‌یابد. درمان بستگی به عوامل متعددی دارد، از جمله اینکه بیماری در چه مرحله‌ای قرار دارد و شدت عوارض جسمی چقدر است.

درمان شامل هورمون درمانی و فاکتورهای رشد خونی برای افزایش رشد سلول‌های خونی می‌باشد. اگر علائم شدید باشد، پزشک ممکن است پیوند مغز استخوان را توصیه کند. پیوند مغز استخوان اغلب می‌تواند به طور کامل مشکلات را درمان کند. 

3. کم خونی‌های ناشی از تخریب:

کم خونی همولیتیک خود ایمن

کم خونی همولیتیک اتوایمیون زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به گلبول‌های قرمز خون حمله کند. اگر مبتلا به بیماری‌های خود ایمنی مانند لوپوس می‌باشید، احتمال بیشتری برای ابتلا به این نوع کم خونی وجود دارد. داروهایی نظیر متیل دوپا (Aldomet)، پنی‌سیلین و کوینین (Qualaquin) هم‌چنین می‌توانند باعث کم خونی همولیتیک خود ایمن شوند.

علائم عبارتند از:

• خستگی
• رنگ پریدگی پوست
• ضربان قلب سریع (تاکی‌کاردی)
• مشکل تنفس
• لرز
• کمر درد
• زردی پوست

درمان برخی بیماری‌ها که موجب کم خونی شده‌اند می‌توانند آسیب وارده به سلول‌های قرمز خونی را متوقف کنند. در صورت ابتلا به بیماری‌های خودایمن، احتمالا پزشک داروهای استروئیدی را برای سرکوب حملات سیستم ایمنی تجویز می‌نماید، که با اینکار تا حدودی کم خونی برطرف خواهد شد.

منابع:

1. https://www.webmd.com/a-to-z-guides/anemia-rare-types#1
2. https://www.webmd.com/a-to-z-guides/understanding-anemia-basics#1