از غده هیپوتالاموس خود چه می‌دانید؟

هیپوتالاموس اگرچه غده بسیار کوچکی است، اما در بسیاری از عملکردهای بدن نقش حیاتی ایفا می‌کند. از جمله عملکردهایی که غده هیپوتالاموس در آن‌ها دخیل است می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

آزادسازی هورمون‌ها
تنظیم دمای بدن
حفظ چرخه فیزیولوژیکی بدن در وضعیت استاندارد
کنترل اشتها
کنترل رفتار جنسی
تنظیم پاسخ‌های احساسی و عاطفی

ساختار و عملکرد غده هیپوتالاموس

غده هیپوتالاموس دارای سه بخش اصلی است: بخش جلویی، بخش میانی و بخش عقبی. هر بخش دارای یک هسته جداگانه است. این هسته‌ها در واقع خوشه‌های نورونی هستند که وظایفی حیاتی بر عهده دارند، از جمله آزادسازی هورمون.

بخش جلویی غده هیپوتالاموس

این بخش با نام ناحیه فوق بصری (Supraopic) نیز شناخته می‌شود. هسته اصلی آن شامل هسته سوپرآاپتیک و هسته پروژستروئیک است. علاوه بر این دو، هسته‌های کوچک دیگری نیز در بخش جلویی هیپوتالاموس وجود دارند. هسته بخش جلویی غده هیپوتالاموس نقش وسیعی در ترشح هورمون‌های مختلف ایفا می‌کند. بسیاری از این هورمون‌ها بر روی غده هیپوفیز، که در نزدیکی غده هیپوتالاموس قرار گرفته است، تاثیر می‌گذارند و این خود باعث تولید و ترشح هورمون‌های دیگر توسط غده هیپوفیز می‌شود.

برخی از مهم‌ترین هورمون‌هایی که توسط بخش جلویی غده هیپوتالاموس ترشح می‌شود عبارتند از:

هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH): این هورمون در پاسخ‌دهی بدن به شرایط دشوار فیزیکی و احساسی دخالت دارد. درواقع، CRH به غده هیپوفیز پیام می‌دهد هورمونی به نام آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) ترشح کند. ACTH خود ترشح کننده هورمون کورتیزول است که یک هورمون مهم در فرآیند کنترل استرس محسوب می‌شود.
هورمون آزاد کننده تیروتروفین (RTH): ترشح این هورمون باعث می‌شود غده هیپوفیز تحریک شود تا هورمون تحریک کننده تیروئید (TSH) ترشح کند. TSH نقش مهمی در عملکرد بخش‌های مختلف بدن ایفا می‌کند، از جمله قلب، دستگاه گوارش و ماهیچه‌ها.
هورمون آزاد کننده گونادوتروپین (GnRH): تولید گونادوتروپین موجب تحریک غده هیپوفیز می‌شود تا این غده هورمون‌های باروری ترشح کند، هورمون‌هایی همچون هورمون تحریک کننده فولیکل (FSH) و هورمون لوتینیزینگ (LH).
اکسی توسین: این هورمون مسئول کنترل بسیاری از رفتارها و احساسات ما است، از جمله تحریک جنسی، احساس اعتماد، تشخیص و رفتارهای مادرانه. این هورمون هم‌چنین در برخی سیستم‌های باروری نیز دخیل است، مثل فرآیند تولد نوزاد یا فرآیند شیردهی.
وازوپرسین: این هورمون به نام هورمون آنتی دیورتیک (ADH) نیز شناخته می‌شود. وظیفه آن کنترل میزان آب در بدن است. زمانی که وازوپرسین ترشح می‌شود این پیام به کلیه‌ها انتقال می‌یابد که آب را جذب کنند و آن را در بدن نگه دارند. این فرآیند در زمانی که بدن دچار کم آبی شده است بسیار حیاتی می‌باشد.
سوماتوستائین: این هورمون باعث می‌شود غده هیپوفیز ترشح برخی هورمون‌ها را متوقف کند. از جمله این هورمون‌ها می‌توان به هورمون رشد و هورمون‌های محرک تیروئید اشاره کرد.

یکی از وظایف ناحیه جلویی هیپوتالاموس کمک به تنظیم دمای بدن از طریق عرق کردن است. این بخش هم‌چنین به درک ریتم شبانه روزی نیز کمک می‌کند. این وضعیت در واقع شرایطی است که طی آن رفتار و وضعیت فیزیکی ما در طول روز و شب تغییر می‌کند. برای مثال بیدار بودن در طول روز و خوابیدن طی شب بخشی از ریتم شبانه روزی در پاسخ به حضور یا عدم حضور نور است.

2- بخش میانی غده هیپوتالاموس

این بخش به اسم بخش لوله‌ای نیز شناخته می‌شود. هسته‌های اصلی آن هسته ونترومدیکال و هسته کمانی هستند.

هسته ونترومدیکال مسئول کنترل اشتها است، درحالیکه هسته کمانی در ترشح هورمون آزاد کننده هورمون رشد (GHRH) دخالت دارد. GHRH غده هیپوفیز را تحریک می‌کند تا هورمون رشد ترشح کند. این هورمون مسئول رشد اندام بدن است.

3- ناحیه پشتی غده هیپوتالاموس

به این بخش، ناحیه مامیلاری نیز گفته می‌شود. هسته هیپوتالامیک عقبی و هسته مامیلاری از هسته‌های مهم این بخش هستند. هسته هیپوتالامیک بخش پشتی از طریق تولید عرق یا متوقف کردن آن به تنظیم دمای بدن کمک می‌کند.

در واقع، وظیفه اصلی بخش پشتی هیپوتالاموس هنوز به طور واضح مشخص نیست. پزشکان عقیده دارند این بخش در حافظه نقش دارد.

شرایطی که ممکن است برای غده هیپوتالاموس پیش آید

زمانی که غده هیپوتالاموس نتواند به درستی وظایف خود را انجام دهد، گفته می‌شود وضعیت "اختلال در عملکرد هیپوتالاموس" بروز کرده است. موارد مختلفی وجود دارند که می‌توانند این شرایط را ایجاد کنند، از جمله:

انجام عمل جراحی در ناحیه سر
برخی بیماری‌های ژنتیکی، مثل اختلال هورمون رشد
نقص مادرزادی در ناحیه مغز یا هیپوتالاموس
ایجاد تومور در ناحیه سر یا اطراف آن
اختلال در اشتها، مثل پرخوری غیرطبیعی یا بی‌اشتهایی غیرطبیعی
بروز مشکلات خودایمنی (مثل بیماری MS)

ایجاد اختلال در غده هیپوفیز می‌تواند باعث بروز مشکلات متعددی شود، از جمله:

دیابت‌های اینسیپیدوس: چنانچه غده هیپوتالاموس شما به میزان کافی وازوپرسین ترشح نکند کلیه‌های مقدار زیادی آب دفع می‌کنند. این موضوع باعث می‌شود میزان ادرار و هم‌چنین احساس تشنگی در شما افزایش پیدا کند. برعکس افرادی که مبتلا به دیابت ملیتوس هستند، افراد مبتلا به دیابت اینسیپیدوس سطح قند خون ثابتی دارند.
سندروم پردر ویلی: این یک سندروم نادر وراثتی است. در واقع، این سندروم باعث می‌شود زمانی که فرد درحالیکه به میزان کافی غذا خورده احساس سیری نکند. افراد مبتلا به این سندروم همیشه اشتهای زیادی برای غذا خوردن دارند، به طوریکه قادر به کنترل آن نیستند. به این ترتیب، این افراد در معرض خطر چاقی قرار می‌گیرند. نشانه دیگر این سندروم متابولیسم آهسته و کاهش حجم عضلات است.
هیپوپیتوایتاریسم: این عرضه زمانی بروز می‌کند که غده هیپوفیز هورمون کافی تولید نمی‌کند. این مشکل زمانی به وجود می‌آید که غده هیپوفیز دچار آسیب شده باشد، اختلالی که در غده هیپوتالاموس رخ داده است نیز می‌تواند علت ایجاد این مشکل در هیپوفیز باشد. بسیاری از هورمون‌هایی که توسط هیپوتالاموس تولید می‌شوند مستقیما بر هورمون‌های تولید شده توسط غده هیپوفیز تاثیر می‌گذارند.

علائم وجود اختلال در عملکرد غده هیپوتالاموس

وجود اختلال در غده هیپوفیز می‌تواند علائم مختلفی داشته باشد. علائمی که هر فرد می‌تواند مشاهده یا تجربه کند به بخش آسیب دیده هیپوتالاموس و نوع هورمون‌هایی که توسط آن بخش ترشح می‌شوند دارد. برخی از علائمی که می‌تواند نشان دهنده وجود مشکل در غده هیپوتالاموس باشد عبارتند از:

فشارخون بالا یا پایین به صورت غیرطبیعی
نوسان دمای بدن
کاهش وزن یا افزایش وزن غیرطبیعی
تغییر در میزان اشتها
بی‌خوابی
ناباروری
داشتن قد بسیار کوتاه
تاخیر در بلوغ
خشکی بدن و احساس تشنگی زیاد
تکرر ادرار

نکاتی برای داشتن هیپوتالاموس سالم

برخی از مشکلاتی که برای غده هیپوتالاموس ممکن است رخ دهد غیرقابل اجتناب و خارج از کنترل ما می‌باشد، با این حال اقداماتی وجود دارند که با به کار بستن آن‌ها می‌توانید از این غده مهم در بدن‌تان محافظت کنید.

داشتن یک رژیم غذایی متعادل

درحالیکه داشتن یک رژیم غذایی مناسب برای سلامت تمام بخش‌های بدن اهمیت دارد، باید گفت که داشتن چنین رژیمی بخصوص برای سلامت بخش‌های مختلف مغز شما، از جمله غده هیپوتالاموس، بسیار حیاتی است. یک مطالعه جدید که بر روی موش‌ها صورت گرفته نشان داده است که داشتن رژیم غذایی حاوی چربی زیاد باعث ایجاد التهاب در غده هیپوتالاموس می‌شود.

هم‌چنین، در مطالعه دیگری مشخص شده داشتن رژیم غذایی حاوی شکر زیاد نیز باعث بروز التهاب در این غده می‌شود. به منظور پایین آوردن احتمال ایجاد خطر برای غده هیپوتالاموس به میزان شکر و چربی که در طول روز مصرف می‌کنید دقت داشته باشید.

خواب کافی داشته باشید

در مطالعه‌ای که در سال 2014 انجام شده، مشخص شده است که بی‌نظمی در خواب با ایجاد اختلال در هیپوتالاموس مرتبط است. علاوه بر این، همین تحقیقات نشان داده‌اند که بی‌نظمی در خواب باعث بروز بیماری‌های نورولوژیکی (عصبی) نیز می‌شود.

ورزش کردن

همانند داشتن رژیم غذایی متعادل و خواب کافی، انجام منظم تمرینات ورزشی نیز باعث بهبود عملکرد کلی بدن می‌شود. مطالعه‌ای که در سال 2012 انجام شده نشان داده است که حتی داشتن میزان اندکی تحرک نیز با کاهش میزان مشکلات غده هیپوفیز مرتبط است.