آشنایی با هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) و تاثیرات آن بر روی بدن

هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک چیست؟

هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH)، یک هورمون تروپیک است که توسط غده هیپوفیز قدامی تولید می‌شود. هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک تولید آندروژن و کورتیزول را تنظیم می‌کند. بیماری‌هایی که با هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک مرتبط هستند عبارتند از:

1. بیماری آدیسون
2. بیماری سندرم کوشینگ

بافت سلولی هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک

پرواپیوملانوکورتین (POMC)، باعث افزایش هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) و هورمون تحرک ملانوسیت (MSH) می‌شود. این ارتباط از نظر پزشکی برای بیماری آدیسون مهم است. گیرنده‌های ACTH در قشر آدرنال، به‌ویژه در لایه فاسیکولاتا و لایه رتیکولاریس هستند.

گیرنده‌ها، گیرنده‌های جفت پروتئین G می‌باشند و بنابراین آدنیلات سیکلاز را تحریک می‌کنند. این امر منجر به افزایش در cAMP درون سلولی و فعال‌سازی پروتئین کیناز A می‌شود.

سیستم‌های اندامی درگیرشده با هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک

1- محور هیپوتالاموس-هیپوفیز

هیپوفیز قدامی، هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک را تولید می‌کند. آن به‌عنوان یک هورمون تروپیک تلقی می‌شود. هورمون‌های تروپیک می‌توانند بطور غیرمستقیم بر سلول‌های هدف با تحریک اولیه سایر غدد درون ریز تأثیر بگذارند.

هورمون آزادکننده کورتیکوتروپین (CRH) از غده هیپوتالاموس آزاد می‌شود که هیپوفیز قدامی را برای آزاد کردن هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) تحریک می‌کند. سپس ACTH بر روی اندام هدف خود یعنی قشر آدرنال عمل می‌کند.

2- قشر آدرنال

قشر آدرنال، گلوکوکورتیکوئیدها را از لایه فاسیکولاتا و آندروژن‌ها را از لایه رتیکولاریس ترشح می‌کند. ترشح گلوکوکورتیکوئیدها به ترتیب یک حلقه بازخورد منفی برای جلوگیری از آزاد شدن CRH و ACTH از غدد هیپوتالاموس و هیپوفیز قدامی فراهم می‌کند. استرس، آزاد شدن هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک را تحریک می‌کند. نتایج ترشحی قشر آدرنال:

• ناحیه گلومرولوزا: متابولیسم سدیم و پتاسیم (مینرالوکورتیکوئیدها)
• لایه فاسیکولاتا: متابولیسم مواد قندی (کورتیزول)
• لایه رتیکولاریس: هورمون‌های جنسی (آندروژن‌ها)

عملکرد هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک

1- گلوکوکورتیکوئیدها

متابولیسم:

• هایپرگلاسمی
• کاتابولیسم پروتئین‌ها
• لیپولیسیس
• تحلیل استخوان

2- ایمونوساپرسیون

آندروژن‌ها:

• در درجه اول دی هیدرواپاندروسترون (DHEA)؛ DHEA یک استروئید جنسی میانی مردانه است. آن برای ترکیب ثانویه آندروژن‌ها کاربرد دارد.
• عوارض جانبی بر روی ماهیچه و استخوان
• برای مردان: تحریک اسپرماتوجنسیس (تولید اسپرم‌ها)

مکانیسم هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک

CRH از هیپوتالاموس آزاد می‌شود. CRH، غده هیپوفیز قدامی را برای آزاد کردن ACTH تحریک می‌کند. ACTH بر روی قشر آدرنال عمل می‌کند تا کورتیزول و آندروژن‌ها را آزاد کند. افزایش کوتیزول باعث ایجاد یک سیستم بازخورد منفی می‌شود تا سپس میزان CRH آزاد شده از هیپوتالاموس را کاهش دهد.

هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک بر روی گیرنده‌های جفت پروتئینی G روی غشای خارج سلولی در لایه فاسیکولاتا و لایه رتیکولاریس قشر آدرنال عمل می‌کند. cAMP، سیستم پیام رسان ثانویه است. فعال‌سازی گیرنده‌های جفت G، آدنیلات سیکلاز را فعال می‌کند که در نتیجه تولید cAMP را افزایش می‌دهد.

هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک نقش مهمی در متابولیسم گلوکز و عملکرد سیستم ایمنی ایفا می‌کند. ریتم شبانه‌روزی بر ترشح کورتیزول تأثیر می‌گذارد. بالاترین سطوح کورتیزول در صبح زود، و پایین‌ترین سطوح در عصر مشاهده شده‌اند. این مفهوم برای آزمایش تشخیصی اهمیت دارد.

پاتوفیزیولوژی هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک

پاتوفیزیولوژی مرتبط با هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) می‌تواند از 3 مکانیسم مختلف ریشه بگیرد. این 3 مکانیسم می‌توانند با ترشح غدد هیپوفیز، آدرنال یا خارج سلولی باشند. غده هیپوفیز می‌تواند به طور کم کار یا پرکار باشد که به ترتیب منجر به کاهش یا افزایش در هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) می‌شود.

کم کاری غده هیپوفیز معمولاً نتیجه یک بافت غده‌ای است که غده را از بین می‌برد. هم‌چنین آن می‌تواند ناشی از سکته هیپوفیزی، خون‌ریزی ناگهانی در یک تومور هیپوفیز که باعث از دست رفتن ناگهانی ACTH می‌شود، باشد. سندرم شیهان یکی از کم شیوع‌ترین دلایل کم‌کاری غده هیپوفیز است. آن نوعی آنفارکتوس هیپوفیز، پس از از دست دادن حجم زیادی خون در هنگام زایمان است.

غده آدرنال هم می‌تواند کم کار یا پرکار باشد. بیماری‌های مرتبط به آدرنال شامل آدیسون و کوشینگ است. ترشح خارج سلولی، تولید هورمون خارج از مکانیسم فیزیولوژی طبیعی آن را نشان می‌دهد. تومور خوش‌خیم یا بدخیم موجب ترشح هورمون می‌شود. مکانیسم‌های حلقه بازخورد نرمال، تولید هورمون را کنترل نمی‌کنند. سندرم کوشینگ با تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) خارج سلولی مرتبط است.

منابع:

1. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK500031/