آزمایش پلاکت خون یا Plt چه زمانی درخواست می‌شود؟

پلاکت خون چیست؟

پلاکت‌ها که ترومبوسیت‌ها نیز نامیده می‌شوند، بخشی از اجزای سلول‌های خونی بدن به حساب می‌آیند که برای لخته شدن خون طبیعی ضروری هستند. آنها از سلول‌های بسیار بزرگی به نام مگاکاریوسیت‌ها در مغز استخوان تشکیل شده و در گردش خون آزاد می‌شوند. شمارش پلاکت‌ها آزمایشی است که تعداد پلاکت‌های موجود در نمونه خون شما را تعیین می‌کند.

وقتی صدمه‌ای به رگ خونی یا بافت وارد شود و خون‌ریزی شروع شود، پلاکت‌ها از سه طریق به توقف خون‌ریزی کمک می‌کنند. آنها:

• در محل آسیب دیدگی قرار می‌گیرند.
• به سایر پلاکت‌ها می‌چسبند.
• ترکیبات شیمیایی تحریک کننده تجمع پلاکتی را آزاد سازی می‌کنند.

این مراحل منجر به تشکیل پلاکت سست در محل آسیب تحت فرایندی به نام هموستاز اولیه شود. در همان زمان، پلاکت‌های فعال شده به صورت آبشار انعقادی از این فرآیند پشتیبانی می‌کنند، به صورتی که یک سری از مراحل باعث فعال شدن متوالی پروتئین‌هایی به نام فاکتورهای لخته می‌شود. فرایند هموستاز ثانویه منجر به تشکیل رشته‌های فیبرین می‌شود که از طریق پلاکت شل بافته شده‌اند، یک شبکه فیبرین تشکیل شده فشرده می‌شوند تا یک لخته پایدار تشکیل شود و تا زمان بهبودی آسیب نبیند. هنگامی که نیازی به وجود لخته نباشد، فاکتورهای دیگر لخته را شکسته و آن را از بین می‌برند.

هر یک از اجزای فرآیند لخته شدن باید در زمان مناسب فعال شده و برای لخته شدن مناسب عملکرد صحیحی داشته باشند. اگر مقادیر کافی پلاکتی وجود نداشته باشد یا پلاکت‌ها به طور عادی عمل نکنند، ممکن است لخته پایدار تشکیل نشود و این امکان وجود دارد که فرد در معرض خطر خون‌ریزی بیش از حد قرار بگیرید.

پلاکت‌ها حدود 8 تا 10 روز در گردش خون زنده می‌مانند، بنابراین مغز استخوان باید بطور مداوم پلاکت‌های جدیدی تولید کند تا جایگزین پلاکت‌های تخریب شده گردیده و مورد استفاده قرار بگیرد و یا خون‌ریزی از بین برود. مقادیر پلاکت‌های در خون با آزمایش پلاکت به دست می‌آید که می‌تواند به تشخیص طیف وسیعی از اختلالات مربوط به تعداد کمی پلاکتی یا تعداد بسیار زیاد آن کمک نماید.

آزمایش پلاکت خون چگونه مورد استفاده قرار می‌گیرد؟

برای تعیین تعداد پلاکت‌ها در خون از شمارش پلاکت استفاده می‌شود. این آزمایش در یک تست شمارش کامل خونی یا (CBC) قرار دارد، که اغلب به عنوان بخشی از یک ارزیابی عمومی سلامتی انجام می‌شود.

تعیین مقادیر پلاکتی ممکن است در موارد زیر استفاده شود:

غربالگری یا تشخیص بیماری‌ها و شرایط مختلفی که می‌تواند باعث ایجاد لخته خون شود. این ممکن است به عنوان بخشی از حدسیات در مورد یک اختلال خون‌ریزی، بیماری مغز استخوان یا اختلال در لخته شدن بیش از حد، مورد استفاده قرار گیرد.

به عنوان تستی کنترلی در صورت وجود بیماری زمینه ای، چنان چه فرد تحت درمان اختلال پلاکتی، یا تحت درمان داروهای شناخته شده موثر بر روی پلاکت‌ها قرار گیرد.

تعداد پلاکت ممکن است همراه با تست‌هایی که انعقاد خون را ارزیابی می‌کنند، مانند PT و PTT انجام شود. برای بررسی پلاکت‌ها با استفاده از میکروسکوپ ممکن است یک اسمیر خون انجام شود. این امر علاوه بر ارزیابی ظاهر آنها با توجه به اندازه و مقدار، برای تأیید اینکه آیا پلاکتی‌ها ممکن است از نظر تعداد کم باشند یا با هم تجمیع شده‌اند، کمک نماید.

آزمایش پلاکت خون چه زمانی درخواست می‌شود؟

هنگام یک معاینه روتین، تعداد پلاکت‌ها به عنوان بخشی از آزمایش شمارش کامل خون (CBC) درخواست داده می‌شود. ممکن است در صورت بروز برخی علائم همراه با کاهش پلاکت یا یک اختلال خون‌ریزی از جمله موارد زیر درخواست داده شود:

• کبودی غیر قابل توضیح یا به راحتی کبود شدن
• طولانی شدن مدت زمان خون‌ریزی از برش یا زخم کوچک
• خون دماغ‌های متعدد
• خون‌ریزی در دستگاه گوارش و وجود خون در مدفوع (خون ممکن است در مدفوع وجود داشته باشد، که ممکن است به رنگ سیاه تیره مشاهده شود)
• خون‌ریزی شدید قاعدگی
• لکه‌های قرمز کوچک روی پوست به نام پتشیا که ممکن است گاهی اوقات شبیه بثورات باشد.
• لکه‌های کوچک ارغوانی ایجاد شده روی پوست به نام پورپورا که در اثر خون‌ریزی زیر پوست ایجاد می‌شود.

آزمایش ممکن است در صورت وجود مشکوک بودن شمار پلاکت‌ها (ترومبوسیتوز) نیز انجام شود. در صورت عدم عملکرد صحیح پلاکت‌ها، این حالت می‌تواند باعث لخته شدن بیش از حد یا بعضی اوقات خون‌ریزی شود. اما ممکن است در صورت افزایش پلاکت‌ها علامت یا نشانه‌ای مشاهده نگردد، بنابراین ممکن است این بیماری درصورتی که تعداد پلاکت‌ها به عنوان بخشی از معاینه روتین یا دیگر شرایط سلامتی مورد بررسی قرار می‌گیرد، یافته شود.

اندازه نرمال پلاکت خون

تعداد پلاکت‌های کم یا زیاد ممکن است دارای اهمیت پزشکی باشد. به طور کلی، این مورد در شرایطی است که نتیجه فقط کمی پایین‌تر یا بالاتر از مرجع (عادی) باشد. پزشک ممکن است آزمایش را تکرار نموده و ممکن است آن را با نتایج آزمایش‌های قبلی مورد مقایسه قرار دهد. از طرف دیگر، نتیجه‌ای در خارج از محدوده مرجع ممکن است نشان دهنده یک مشکل باشد و به تحقیقات بیشتری نیاز باشد. پزشک تعیین خواهد کرد که آیا نتیجه‌ای که خارج از محدوده مورد انتظار بوده برای شما نشانه هشدار دهنده‌ای است یا نه.

تعداد پلاکت‌های طبیعی بین 15000 تا 400000 در هر میکرولیتر خون است. از آنجا که پلاکت‌ها فقط حدود 10 روز در بدن زندگی می‌کنند، مغز استخوان شما هر روز میلیون‌ها پلاکت تولید می‌کند. برای زنان، میانگین شمارش پلاکت‌ها بین 157000 تا 371000 در هر میکرولیتر خون است. برای آقایان، به طور متوسط ​​بین 135000 تا 317000 در هر میکرولیتر خون است.

کاهش تعداد پلاکت‌های خون، که با عنوان ترومبوسیتوپنی نیز نامیده می‌شود، همراه با دیگر علائم و نشانه خاص، ممکن است توسط یک تعداد از شرایط و عوامل ایجاد گردد. علل معمولا در یکی از دو دسته کلی قرار می‌گیرند:

• اختلالی که در آنها مغز استخوان نمی‌تواند پلاکت‌های کافی تولید کند.
• شرایطی که در آن پلاکت‌ها سریعتر از مدت زمان تولید و جایگزینی پلاکت توسط مغز استخوان، مصرف یا نابود می‌شوند.

تعداد غیرطبیعی پلاکت‌ها

اگر تعداد پلاکت از حد طبیعی بالاتر یا پایین باشد، می‌تواند نشانه بیماری پزشکی زیربنایی باشد و یا می‌تواند یک عارضه جانبی دارو باشد. تعداد پلاکت‌ها بالاتر از 450000 در هر میکرولیتر خون به عنوان ترومبوسیتوز شناخته می‌شود.

اگر پلاکت‌ها به درستی عمل نکنند، می‌توانند باعث لخته شدن غیرضروری یا حتی خون‌ریزی شود. تعداد پلاکت کمتر از 150000 در هر میکرولیتر خون به عنوان ترومبوسیتوپنی شناخته می‌شود. تعداد کمتر از 10000 به عنوان ترومبوسیتوپنی شدید محسوب می‌شود.

حجم متوسط پلاکت (MPV) و پهنای توزیع پلاکت (PDW) به چه معناست؟

میانگین حجم پلاکت (MPV) و پهنای توزیع پلاکت (PDW) محاسباتی است که توسط آنالایزر خودکار دستگاه خون انجام می‌شود. این محاسبات می‌تواند در مورد پلاکت‌ها و علت مقادیر بالا یا پایین پلاکت، به پزشک معالج اطلاعات بیشتری دهد. پلاکت‌های بزرگتر معمولاً پلاکت‌های جوانی هستند که زودتر از موعد طبیعی از مغز استخوان آزاد شده‌اند، در حالی که پلاکت‌های کوچکتر ممکن است مسن‌تر باشند و چند روز در گردش خون وجود داشته باشند.

MPV منعکس کننده میانگین حجم ​​پلاکت‌ها باشد. تعداد زیادی پلاکت بزرگ (MPV بالا) و تعداد پلاکت پایین نشان می‌دهد که مغز استخوان شما در حال تولید پلاکت‌ها و رها کردن سریع آنها در گردش خون است. MPV بالا با نرخ ماندگاری اندک در برخی سرطان‌ها همراه است. در مقابل، MPV کم نشان می‌دهد که پلاکت‌ها از اندازه متوسط ​​کوچکتر بوده و پیرتر هستند. این حالت ممکن است به دلیل اختلال در تولید مغز استخوان باشد. MPV کم با بیماری التهابی روده، شیمی درمانی و کم خونی آپلاستیک همراه است.

PDW نشان دهنده یك اندازه واحد برای پلاكت‌ها است. یک اندازه نرمال PDW نشان دهنده این است که پلاکت‌ها اکثراً به اندازه یک اندازه هستند، در حالی که PDW بالا بدان معنی است که اندازه پلاکت بسیار متفاوت است و سرنخی از فعال شدن پلاکت است و با بیماری‌های عروقی و برخی سرطان‌ها همراه می‌باشد.

غالباً، نتایج غیرطبیعی باعث آزمایش‌های بیشتر می‌شود. در شرایط خاص، پلاکت‌ها ممکن است با هم جمع شوند و به طور کاذب از نظر تعداد کم و یا اندازه بزرگتر به نظر برسند، بنابراین ممکن است یک اسمیر خون برای بررسی پلاکت‌ها به طور مستقیم با استفاده از میکروسکوپ مورد نیاز باشد.

پلاکت ژانت چیست؟

"پلاکت غول‌پیکر یا ژانت" یک اصطلاح مورد استفاده برای توصیف پلاکت‌هایی است که به صورت غیرطبیعی بزرگ هستند، به عنوان مثال، بزرگ‌تر از یک سلول قرمز خون طبیعی می‌باشند. این موارد ممکن است در برخی از اختلالات نظیر ترومبوسیتوپنی پورپورای خود ایمن یا در اختلالات وراثتی نادر مانند بیماری برنارد سولیر مشاهده می‌شود.

با این وجود، ممکن است لازم باشد یک متخصص آزمایشگاه از یک میکروسکوپ برای بررسی یک اسمیر خون استفاده کند تا مشخص کند که پلاکت‌ها واقعاً غول‌پیکر هستند یا اینکه پلاکت‌ها در طول آزمایش با هم به صورت جمع شده قرار گرفته یا نه. اگر تجمع پلاکت مشاهده شود، تکرار آزمایش ممکن است با استفاده از یک لوله جمع آوری دیگر حاوی مواد ضد انعقادی متفاوت برای ممانعت یا به حداقل رساندن تجمع پلاکتی انجام شود.

عوامل تاثیر گذار بر روی شمار پلاکتی

شرایطی مانند زندگی در ارتفاعات، ورزش شدید و زنانی که به تازگی زایمان کرده‌اند، ممکن است باعث نشان دادن پلاکت خون بالا در آزمایش خون شوند. داروهایی که ممکن است باعث افزایش تعداد پلاکت‌ها شود شامل قرص‌های استروژن و ضد بارداری می‌باشد.

کاهش پلاکتی خفیف ممکن است در زنان قبل از قاعدگی دیده شود. بین 7 تا 12 درصد از زنان باردار ممکن است به طور دوره‌ای تعداد پلاکت پایین را تجربه کنند.

اختلالات ارثی ناشی از نقایص ژنتیکی در پلاکت‌ها عبارتند از ترومبوستنی گلانزمن، بیماری برنارد-سولر، سندرم چدیاک-هیگاشی، سندرم ویسکوت-آلدریچ، سندرم مای-هگلین و سندرم داون. با این وجود، بروز این ناهنجاری‌های ژنتیکی نسبتاً نادر است.

منابع:

1. https://labtestsonline.org/tests/platelet-count
2. https://www.oneblood.org/media/blog/platelets/what-is-a-normal-platelet-count.stml